خلاصة:
دکتر علی شریعتی یکی از اثرگذارترین متفکران و روشنفکران دینی ایران در قرن حاضر بود که نقش برجستهای در عرصههای دینی، سیاسی و اجتماعی عصر خود و پس از خود ایفا کرد. یکی از عناصر اصلی تفکر شریعتی، توجه به عرفان و تصوف بوده که در آثارش بارها بر نقش آن در عروج روح آدمی و نیز شکلگیری ایدئولوژی مورد نظر خود که متشکل از سه گانة عرفان، برابری، آزادی است؛ تاکید داشته است. نگاه شریعتی به عرفان، هم سو با بسیاری از روشنفکران آن دوره، نگاهی منتقدانه بود تا بتواند با پالایش این میراث پر بها، از آن به نفع اهداف اجتماعی سازنده بهره گیرد. این رویکرد سبب شد تا او ضمن ارج نهادن به بسیاری از دستآوردهای ارزشمند عرفانی و عارفان برجسته، به بیان نقاط منفی این میراث عظیم نیز بپردازد.
نگاه تطبیقی شریعتی به ادیان و به تبع آن به عرفان و تصوف و نیز تاثیر وی از نهضت پروتستان و جریان اومانیسم، او را به خوانشی از عرفان رساند که در آن دغدغههای انسان قرن بیستمی که از یک سو به دنبال اثبات جایگاه خود در هستی و تکیه بر اراده، آزادی و اختیار اوست و از سوی دیگر در جستجوی معنا نیز هست، پاسخ گفته شود.
ملخص الجهاز:
در مجموع می‌توان منشأ اندیشه شریعتی را به عنوان یک مصلح اجتماعی انسان‌گرا، بر این پایه‌ها استوار دانست: جهان‌بینی توحیدی و اعتقاد به آرمان‌های اسلام به مثابة یک متا-ایدئولوژی رهایی بخش و تشیع در حکم منظومه‌ای استوار بر آرمان و عدالت‌خواهی؛ اصالت دادن به انسان و مردم؛ چند بعدی بودن آرمان انسان؛ نگاه دیالکتیکی به جامعه و تاریخ و آشنایی جامعه‌شناختی با تمدن غرب به ویژه در دوران جنگ سرد و ظهور یأس‌های عمیق و بحران‌های جانکاه در غرب؛ نگاه پویای تاریخی؛ گسترة مطالعات در ادبیات و احاطه بر ادبیات اساطیری یونان، هند، ایران و آشنایی با عرفان و فلسفة وجود عرفانی.
(شاکری، بی‌تا: 51؛ منوچهری، 1383: 129؛ علیخانی، 1381: 2/63-37) 1-1- ردپای عرفان در همة آثار شریعتی از آنجایی که عرفان یکی از پایه‌های مهم فکری شریعتی است و این تحقیق عهده‌دار بررسی دیدگاه وی دربارة عرفان و تصوف است، لذا توجه به این نکته ضرورت دارد که عموما در بین نویسندگان و محققانی که از شریعتی و آثارش می‌نویسند، این اتفاق نظر وجود دارد که کویریات نگاه عرفانی شریعتی را باز می‌نماید و از این رو برای بررسی آراء او دربارة عرفان تنها کویریات را که شامل بحث‌های درون‌کاوانه و عرفانی است، مدنظر قرار می‌دهند و از سایر آثار وی، یعنی اسلامیات- شامل مباحث تئوریک و نظری-و اجتماعیات- شامل راهبردهای کلی که ما را از نقطه‌ای که هستیم به نقطه‌ای که در نظر داریم می‌رساند- غفلت می‌ورزند.
(
, 
, 
)
