خلاصة:
در قرآن و سنت، سه کلیدواژه اصلی ناظر به مفهوم زیبایی، «حسن» و «جمال» و «زینت» هستند. تحلیل شبکه مفهومی هر یک از این سه کلیدواژه، راهگشای دریافت مفهوم و مصادیق زیبایی در فرهنگ اسلامی است. از این میان، زینت نزدیکترین ارتباط را با قلمرو مطالعات زیباییشناسی (Aesthetics) دارد. برای تحلیل شبکه مفهومی زینت، باید به قرآن کریم و دیگر منابع فرهنگ اسلامی بویژه روایات معصومان ـ علیهم السلام ـ مراجعه نمود.
در این مقاله، با روش کتابخانهای و به شیوه تحلیلی، شبکه مفهومی زینت، در دایره روایات معصومان در مهمترین منابع شیعی، تصویر شده است. مبنای گردآوری این روایات، پرهیز از نقد سندی و تکیه بر گزینش محتوایی بوده است. روش گزینش محتوایی روایات بدین سان است که در ذیل هر عنوان برگرفته شده از نص یا ظهور روایات، تنها یک حدیث ذکر شده است. نیز سند روایات حذف شده و فقط در ترجمه، به قائل سخن اشاره گشته است. بدین قرار، نمیتوان این مقاله را به منزله یک کورپس (corpus) یا اندامگونه همه روایات زینت تلقی نمود. اما در عین حال، میتوان ادعا کرد که همه مفاهیم اصلی مندرج در گستره مفهومی زینت در روایات شیعی، در این مقاله گزارش شده؛ گرچه خود روایات یک به یک ذکر نگشتهاند.
ملخص الجهاز:
(المعجم الوسيط، ماده زين) بدين سان، زينت هر چيزي است كه انسان آن را براي خود يا شيئي به كار ميگيرد تا مايه زيبايياش گردد يا بر زيبايياش بيفزايد و در نظر ديگران خواستنياش كند.
بر اين اساس، براي نمونه، در روايتي از امام رضا( آمده است: وَ كُونُوا زَيناً وَ لَا تَكُونُوا شَيناً حَبِّبُونَا إِلَى النَّاسِ وَ لَا تُبَغِّضُونَا.
(تهذیب، 2/120) امام صادق(: همانا هشت رکعت نمازي که بنده خدا در آخر شب ميخواند، زينت آخرت است.
(کافی، 15/ 251) رسول خدا(: بهترين زينت انسان، سيره نيکو همراه ايمان است.
(من لایحضر، 4/6) پيامبر( زن را نهي فرمود از اين که جز براي همسرش زينت کند؛ که اگر چنين کند، خدا را سزاست که او را با آتش بسوزاند.
(من لایحضر، 2/347) امام صادق(: در حالي که مُحرِم هستي، در آينه نگاه نکن؛ زيرا اين کار نوعي زينت است.
(من لایحضر، 1/253) رسول خدا( به اميرالمؤمنين( فرمود: انگشتر طلا به دست نکن؛ زيرا آن، زينت تو در آخرت است.
خدا طلا را در دنيا زينت زنان نموده و پوشيدنش و نماز خواندن با آن را براي مردان حرام کرده است.
(تهذیب، 2/227) امام صادق(: خداوند آهن را در دنيا، زينت جنيان و شياطين نموده و پوشيدن آن در نماز را براي مردان حرام ساخته، مگر آن که در برابر دشمن [= زره] باشد که در اين صورت، جايز است.
(کافی، 6/474) امام صادق(: مقصود، زينت کردن در عيد فطر و قربان و جمعه است.
(کافی ،2/398) امام صادق(: مقصود از اين که ايمان را براي شما محبوب ساخته و آن را در قلبهاي شما زينت داده، حضرت اميرالمؤمنين( است.