خلاصة:
میرزا عظیما معروف به اکسیر اصفهانی (متوفّی 1169ه.ق) از شاعران توانا، ناشناخته و نازکخیال شبه قارة هند است که متأسّفانه نه تنها دیوان و دیگر آثار وی تصحیح نشده، حتّی در تذکرهها و تاریخها نیز مطلب چندانی از او نیامده است. مهمترین اثر وی، دیوان به طور دقیق 9326 بیت در بر دارد که بخش اعظم آن را غزلیات تشکیل داده است. غزلیات اکسیر اصفهانی گنجینهای سرشار از مضامین و بنمایههای غنایی است. فضای کلّی و حال و هوای غزل وی را عشق و عاشقی و عرفان تشکیل میدهد و گاهی رنگ عشق مذکّر در آن آشکار است. نیز مضامین دیگری چون: اخلاق، پند و اندرز و حکمتهای عملی، طنز و طعنه، شکوه، مفاخره و... که از گونههای شعر غنایی هستند، در شعر او دیده میشود. اکسیر اصفهانی در شاعری، بهویژه غزلسرایی، توانایی بالایی داشته است. غزلهای پخته و سنجیدة اکسیر اصفهانی با مضامین رنگارنگ و گوناگون و تصویرسازیهای زیبا و شوقانگیز در هم آمیخته شده است. این پژوهش با روش تحلیلی و توصیفی، بر آن است تا شعر غنایی اکسیر اصفهانی را معرّفی کند و نشان دهد غزلیات وی از نمونههای برجسته در حوزة ادبیات غنایی است.
ملخص الجهاز:
باری میرزا عظیما اکسیر اصفهانی سرایندۀ توانا و ناشناختۀ قرن دوازدهم هجری، از سخنوران قویدست سبک هندی (طرز تازه ) است که مانند بسیاری از شاعران دیگر این سبک ، جاذبۀ دیار افسانه ها او را به هند کشاند.
نیز با بررسی غزلیات اکسیر میتوان دریافت که شاعر تا چه حد از الگوها و ویژگیهای سبک هندی در شعر خویش بهره گرفته است .
با توجه به این که اکسیر اصفهانی از شاعرانی است که به هند سفر کرده و در همان جا درگذشته ، تصحیح دیوان او میتواند زمینۀ پژوهش دربارۀ سبک هندی و گسترش ادب فارسی در هند را فراهم سازد.
» (شمیسا، ١٣٧٣: ١٨٤-١٨٣) باری میرزا عظیما اکسیر اصفهانی یکی از سرایندگان برجستۀ این گونه سبک است که میتوان غزل غنایی وی را از این دیدگاه ها مورد بررسی و واکاوی قرار داد.
ب -٣) واژه و ترکیبات خاص استفاده از استعارات و کنایات خاص و در لفافه برای معشوق بسامد بالایی از مضامین غنایی شعر اکسیر اصفهانی را به خود اختصاص داده که نشانگر توجه بسیار شاعر به این مضمون است .
این مضمون در عاشقانه های اکسیر اصفهانی بسامد بالایی دارد و بر فضای شعری اکثریت شاعران این سبک حاکم است .
خمیرمایۀ اصلی شعر اکسیر اصـفهانی را بـه مانند تمام سرایندگان سبک هندی اصطلاحات و زبان کوچه و بازار، تصویرسازی (ایمـاژ)، خیال پردازی، مضمون یابی به ویژه مضامین نو و بدیع تشکیل میدهد.
ارادت اکسیر اصفهانی به حافظ و صائب چون دیگر شاعران غزل سرای سبک هندی آشکار است .