خلاصة:
ارزیابی کیفیت آبهای زیرزمینی برای مدیریت صنعت کشاورزی و با هدف استفاده از این منابع در کشاورزی از اهمیت خاصی برخودار است. هدف این پژوهش بررسی تاثیر افت سطح ایستابی بر کیفیت آب زیرزمینی دشت مرند با استفاده از سامانه اطلاعات جغرافیایی (GIS) برای آب مورد نیاز کشاورزی میباشد. در این پژوهش، دورههای متوالی خشکسالی هیدروژئولوژی با استفاده از شاخص خشکسالی SWI در 6 بازه زمانی (6، 9، 12، 18، 24 و 48 ماهه) در دشت مرند واقع در استان آذربایجان شرقی، بررسی شد. برای این منظور، دادههای مربوط به پارامترهای کیفیت 70 حلقه چاه بهرهبرداری و دادههای ماهانه سطح آب 23 چاه پیزومتری در دوره آماری (90-1380) استفاده شد. نقشههای مربوطه با استفاده از نرمافزار Arc GIS و با روش کریجینگ تهیه و ترسیم شدند. نتایج بررسی خشکسالی آبهای زیرزمینی نشان داد که خشکسالی آبهای زیرزمینی به طور تصادفی در منطقه رخ نداده و تمرکز آن در غرب آبخوان بیش از شرق آن بوده است. نتایج بررسی بر اساس شاخصهای قابلیت هدایت الکتریکی (EC)، نسبت جذب سدیم (SAR) و کلر (CL)، نشان داد که از مرکز آبخوان به طرف خروجی از کیفیت آنها کاسته شده، به طوری که در انتهای آبخوان به آبهای خیلی شور تبدیل میگردند. این وضعیت در دورههایی که برداشت از آبخوان افزایش یافته است بسیار تشدید شده است. بررسی مقادیر کیفیت آب برای مصارف کشاورزی بر مبنای دیاگرام ویلکاکس نشان داد که در خشکسالی هیدروژئولوژیک 90-1389 حدود 44 درصد آبهای زیرزمینی دشت مرند دارای کیفیت خیلی شور میباشند.
Abstract Groundwater quality assessment is important for the management of the agricultural industry with the aim of using these resources in agriculture. Purpose of this research is studying the effect of decline the water table on groundwater quality of Marand plain using geographical information system (GIS) for water needed of Agriculture. In this research, successive periods of Hydrogeological drought were detected using SWI index in 6 periods (6, 9, 12, 18, 24 and 48 months) in Marand plain in West Azerbaijan. For this purpose, water quality data of 70 wells and monthly water levels data in 23 wells in the period of 2001-2011 was used. The maps were produced by kriging in Arc GIS software. Results showed that groundwater drought has not happened a in studied area randomly and its focus in the West of aquifer is more than the East. Results of study based on electrical conductivity (EC), Sodium Absorption Ratio (SAR) and Chlorine showed that water quality decreases from the center of aquifer toward its outlet so that at the end of aquifer , water quality become too salty. This situation is intensified in periods that are increased water withdrawal. Evaluation of water quality for agricultural purposes based on Wilcox diagram showed that in the drought 2010- 2011 of Marand plain about 44 percent of groundwater had more salty.
ملخص الجهاز:
در زمینه تأثیر خشکسالی منابع آب زیرزمینی بر کیفیت آب ، تحقیقات مختلفی صورت گرفته است که هر کدام بسته به هدف و ویژگیهای منطقه مورد مطالعه ، روش های مختلفی را به کار برده اند: (٢٠٠٩) Yaouti et al بر اساس مطالعات زمین آماری، ژئوشیمی و توموگرافی، فرآیندهای شوریزایی آبخوان های تحت فشار سواحل مدیترانه (شمال شرقی Morocco) را بررسی کرده و به این نتیجه رسیدند که افزایش شوری زمین های منطقه با نفوذ آب شور دریا از خط ساحل همراه است .
جهت نشان دادن تغییرات کیفیت آب های زیرزمینی آبخوان دشت مرند نسبت به نوسان سطح ایستابی بر اساس نتایج به دست آمده از مدل SWI و همچنین شدت ، مدت و فراوانی خشکسالی آب های زیرزمینی منطقه در بازه های زمانی مختلف ، ابتدا مقادیر مربوط به ماه خرداد سال های (١٣٨٢) و (١٣٨٣)، به عنوان سال هایی که سطح ایستابی افزایش یافته و مقادیر خرداد ماه مربوط به سال های (١٣٨٩) و (١٣٩٠) به عنوان سال هایی که به دلیل افزایش برداشت ، سطح ایستابی آب های زیرزمینی کاهش یافته است ، مورد بررسی قرار گرفتند.
Poly شکل ٧: رابطه بین هیدورگراف سطح آب زیرزمینی و متوسط هدایت الکتریکی در دشت مرند Figure 7: Relationship between groundwater level hydrograph and the average electrical conductivity in Marand Plain جدول ٥- مساحت و درصد مربوط به مقادیر (EC) در خرداد ماه سال های ١٣٨٢-١٣٨٣ و ١٣٨٩-١٣٩٠ Table 5- Area and percentage of EC in June 2003-2004 and 2010-2011 {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} شکل (٨) توزیع مکانی کیفیت آب های زیرزمینی مربوط به مقادیر Cl را در خرداد ماه (١٣٨٢ و ١٣٨٣) نشان میدهد که تجمع کلر تنها مربوط به خروجی آبخوان است که مساحتی آن حدود ٣٢ درصد میباشد.