خلاصة:
در هزاره سوم اگرچه سازمانها با بهرهگیری از ابزارها و سامانههای مدرن، نسبت بر بسیاری از معضلات سازمانی پیروز شدهاند، اما در عوض اعتماد، ارتباطات صمیمی، خوشبینی و مثبتنگری را به بوروکراسی افراطی، رقابتهای کاذب، بیاعتمادی و بدبینی مبدل ساختهاند که همین مسأله اثر جدی در کاهش بهرهوری سازمانی دارد. حسنظن یکی از مهمترین صفات اخلاقی مورد تأکید دین اسلام است. به همان نسبت که سوءظن مایه تشتت امور و ناراحتی روح و روان و تنازع میان افراد یک سازمان است، حسنظن مایه آرامش و وحدت ایشان است. نگارندگان در پژوهش پیشرو با استفاده از روش تحلیل مضمون و با مبنا قراردادن آیات قرآنی و روایات مربوط به این موضوع در کتاب وزین میزان الحکمه به دنبال پیداکردن دلالتهای کاربردی حسنظن در مدیریت و سازمان بودهاند. در این مقاله سعی شده است که بهجای تحمیل مباحث مدیریت رایج بر آموزههای دینی، با مبنا قراردادن متون اسلامی مفاهیم ابتدایی از آنها استخراج شود و در برخی موارد با آموزههای مدیریتی مقایسه شده و یا آموزههای مدیریتی و سازمانی بر آنها تطبیق شوند. بر اساس پژوهش حاضر، در نگاه اسلامی، به جز مواردی خاص، اصالت با حسنظن است. همچنین بر اساس آیات و روایات، میتوان منشأ حسنظن و روشهای ارتقای آن در سازمان را استخراج نمود. اثرات مثبت حسنظن برای سازمان نظیر تقویت ارتباطات سازمانی، کاهش اضطراب و استرس، تسهیل عملکرد، افزایش اعتماد و ارزشیابی صحیح کارکنان نیز از موارد دیگری است که این پژوهش به آنها دست یافته است
In the Third Millennium, although organizations have overcome many organizational problems using modern tools and systems, they have instead transformed trust, intimate communication, optimism, and positivism into extreme bureaucracy, false competition, mistrust, and cynicism which Reduces organizational productivity. Goodwill is one of the most important ethical traits emphasized by Islam. As much as the bad opinion brings chaos and mental discomfort, as well as the conflicts among the individuals within an organization, as the goodwill brings unity and peace to the staff. The authors of the present study have sought to find practical implications for goodwill in management and organization by using the thematic analysis method based on Qur'anic verses and narratives related to this subject in the perfect book "Mizan al-Hikmah". This paper has attempted to extract basic concepts from Islamic texts rather than impose common management topics on religious teachings and in some cases compare them with managerial doctrines or adapt them with organizational and managerial doctrines. According to the present study, except in some specific cases, in Islamic view, goodwill is valid. In addition, based on the verses and traditions, the origin of goodwill and ways to promote it in the organization can be extracted. Other positive effects of goodwill for the organization such as empowering organizational communication, reducing anxiety and stress, performance facilitation, enhancing trust, and proper employee evaluation, are other areas that this study has achieved.
ملخص الجهاز:
اعتماد هنگامی مطرح است که فردی بخواهد برای انجام خواستههای خود از دیگران استفاده کند؛ بنابراین در تمایز این مفهوم از مفهوم حسنظن باید به این نکته اشاره کرد که حسنظن به دیگران نه فقط در هنگام درخواست از دیگران، بلکه در تمامی امور و در فضای عمومی ارتباطات بین فردی مطرح است؛ اما اعتماد معمولاً در هنگام تفویض امور به میان میآید تا جایی که از وابستگی بهعنوان یکی از عناصر اصلی اعتماد نام برده شده است، به این صورت که اگر یک طرف نیازمند و وابسته به طرف دیگر نباشد، به وی اعتماد نخواهد کرد (پناهی، 1387: ص89) و اساساً بحث اعتماد در این صورت جایگاهی نخواهد داشت.
در تحلیل این روایات باید گفت هزینه سوءظن در جامعه صالح به دلیل ازبینبردن اعتماد عمومی و ضربهزدن به سرمایه اجتماعی، یک هزینه عمومی و فراگیر و حقالناس است که روایات آن را حرام شمردهاند و از آن بهعنوان ظلم یاد کردهاند؛ اما هزینه حسنظن در جامعه غیرصالح بسیار کمتر از مورد پیشین است و یک هزینه فردی است که در روایات بهعنوان فریبخوردن مطرح شده و شدت نهی از آن کمتر است؛ اما در مورد اصالت حسنظن درباره مؤمن میتوان به روایاتی مراجعه کرد که بر رد قول دیگران درباره مؤمن، عذرتراشی برای عمل مؤمن (همان، ص2436: ح11671 و 11669)، قبح بدگمانی به مؤمنانی که نیکوکارتر باشند (همان: ح11672) و مانند آن اشاره دارند.
روشهای ارتقای حسنظن در سازمان شاید مهمترین راه تقویت فضای حسنظن در سازمان، تقویت منشأ شکلگیری آن، یعنی همان فضای یکیبودن و حس اتحاد معنوی و روحی میان افراد است؛ اما برای این موضوع برخی راهکارهای دیگر نیز در روایات پیشنهاد شده است.