خلاصة:
شیوۀ محدثان فریقین، نقل روایات با ذکر سلسلۀ سند است. در این بین، شیخ صدوق از برجستهترین محدثان شیعه، در «کتاب من لایحضره الفقیه»، روایات را بدون سند و بهصورت مرسل گزارش کردهاند. وی اگرچه بعدها با نگاشتن «مشیخه»، در صدد رفع اشکال مقدر برآمد، مرسلاتی که بدون ذکر راوی گاه با واژۀ «قَالَ» و گاه با واژۀ «رُوِیَ» نقل کرده بود، محل مناقشۀ عالمان شد. قائلان به وثوق سند روایت (سندگراها) همۀ منقولات بدون راوی صدوق را از حجیت ساقط کردند و قائلان به وثوق صدور روایت (صدورگراها) همۀ آنها را یکسر حجت دانستند. در این بین امام خمینی دیدگاهی میان آن دو اتخاذ کردند. یافتههای تحقیق حکایت از آن دارند که از نظر امام خمینی، اولاً، تنها مرسلات جزمی صدوق -با تعبیر «قَالَ»- معتبر هستند؛ ثانیاً، صدوق نهتنها یک محدث، بلکه عالمی رجالی برتر از نجاشی و طوسی است، لذا مرسلات جزمی وی، گویای توثیق راویان حذفشده از سند هستند؛ ثالثاً، صدوق اهل اجتهاد به معنای متعارف نزد اصولیان و بهویژه متأخران آنها نبود، لذا مرسلات جزمی را بر اساس حدس و ظن نقل نکرده است؛ رابعاً، مرسلات جزمی صدوق همسنگ مرسلات ابن ابیعمیر هستند؛ خامساً مرسلات جزمی صدوق، برابر با مسانیدش محسوب میشوند و بلکه بر آنها رجحان دارند.
The method of the Shi'ite and Sunnite Hadith scholars is to quote the narrations by naming the chain of transmitters. In the meantime, Sheikh Sadouq, one of the most prominent Shi'ite Hadith scholars, has reported the narrations in his book "Man la yahduruhu-l-faqih” with incomplete chain of transmitters (mursal). Although, later on, he tried to respond to the assumed critics with writing a "Mashikha", his Mursalat that have been quoted without mentioning their narrators with such words like "qala" or "ruviyah", has been controversial among the scholars. Those who believed in the authenticity of the sanad of the narrative abandoned all the hadiths of Sadouq without the narrator and those who believed in the authenticity of the issuing of the narrations considered them authentic. In the meantime, Imam Khomeini took a moderate view. The findings of this study indicated that from Imam Khomeini's point of view, firstly, only dogmatic Mursalat of Sheikh Sadouq with the word "qala" are authentic. Secondly, Sadouq is not only a Hadith scholar, but also is a scholar superior to Najjashi and Tousi. Therefore, his dogmatic Mursalat indicate that the narrators removed from the sanad are authentic. Thirdly, Sadouq is not a mujtahid in its conventional meaning among the scholars of the principles of jurisprudence specifically the later ones. Therefore, he has not quoted the dogmatic mursalat with guess and speculation. Fourthly, the dogmatic mursalat of Sheikh Sadouq counterweights that of Ibn Abi 'Umayr. Fifth, not only his mursalat are equal to his Masanid, but also they are preferred to them.
ملخص الجهاز:
يافته هاي تحقيق حکايت از آن دارند کـه از نظـر امـام خمينـي، اولا، تنهـا مرسـلات جزمي صدوق -با تعبير «قال »- معتبر هستند؛ ثانيا، صدوق نه تنها يک محدث ، بلکـه عـالمي رجـالي برتـر از نجاشـي و طوسي است ، لذا مرسلات جزمي وي، گوياي توثيق راويان حذف شده از سند هستند؛ ثالثا، صدوق اهل اجتهاد به معناي متعارف نزد اصوليان و به ويژه متأخران آنها نبود، لذا مرسلات جزمي را بر اساس حدس و ظن نقل نکرده اسـت ؛ رابعـا، مرسلات جزمي صدوق همسنگ مرسلات ابن ابيعمير هستند؛ خامسا مرسـلات جزمـي صـدوق ، برابـر بـا مسـانيدش محسوب ميشوند و بلکه بر آنها رجحان دارند.
ايشان ميان دو گونه مرسلات صدوق («روي» و «قال ») به صـراحت تفکيـک قائـل شـده و مرسلات جزمي صدوق را که با لفظ «قال » گزارش شده ، حجـت دانسـته و نوشـته اسـت :١ روايات مرسل صدوق دو گونه هستند: اول ، رواياتي که با «روي» از آنها تعبير کرده اسـت ، اين گونه مرسلات قابل اعتماد نيستند، زيرا با وجود اينکه صـدوق در نقـل روايـت صـادق بوده ، راوي ضعيف است ؛ دوم ، رواياتي که با «قال » از آنهـا تعبيـر کـرده اسـت ، ايـن نـوع مرسلات معتبر هستند، چرا که شخصيتي چون صدوق ارسال و اسنادش تنها زمـاني اسـت که راوي ثقه بوده و به آن اعتماد داشته باشد، لذا استناد و اعتماد به روايت صدوق صـحيح است (امام خميني، ١٤١٨، ج ٣: ٢٦٢).