خلاصة:
هدف پژوهش حاضر، نگاهی آسیبشناختی به تراجمنویسی اسلامی؛ با تمرکز بر بررسی موردی دو انگاری یک شخصیت است. دو انگاری یک شخصیت، یکی از آسیبهای نوشتههای رجالی و تراجمنگاریها بهشمار میآید که احتمالاً با نگرشی سهلانگارانه در برخی از نوشتههای تراجمنویسان گنجانده شده است. در این میان آخوند ملا ابوطالب سلطان آبادی، یکی از چهره دینی عصر، از کسانی است که در کتاب «طبقات اعلام الشیعه» و «اعیان الشیعه» در زمره دو انگاری قرار گرفته است. تراجم نویسانی چون شیخ آقا بزرگ تهرانی و علامه محسن امین، شرح زندگی او را در تراجم خود آوردهاند. ازاینروی، سوال اصلی پژوهش این است که آیا آقا بزرگ تهرانی و علامه محسن امین در بررسی و تدوین شرح حال آخوند ملا ابوطالب سلطان آبادی با دوانگاری شخصیت روبهرو شدهاند؟ نتایج بررسیهای انتقادی نشان داد که علامه محسن امین و آقا بزرگ تهرانی با اثرپذیری برخی از اطلاعات پیشینی و قراین غیر منطبق، در ذکر تحولات زندگی آخوند ملا ابو طالب سلطان آبادی گرفتار دو انگاری شده و شرح احوال دو نفر را ذکر کردهاند، در حالیکه در عینیت تاریخی یک شخصیت واقعی با چنین مشخصاتی وجود دارد.
n this paper, we approach the problem of double biographical information for a single historical agent in the Islamic biographical works, by the case study of Mulla Abutalib Sultanabadi. The result of a critical survey on his biography in the books Tabaqat 'A'lam al-Shi'a by Agha Buzurg Tihrani and A'yan al-Shi'a by Sayyid Muhsin Amin shows that his biographical information is presented mistakenly as he is considered two independent characters.
ملخص الجهاز:
١- پيشينه دو انگارß شخصيت سلطان آبادß به احتمال زياد، اولين تراجم نگاري که از ملا ابوطالب سلطان آبادي متوفاي حدود ١٣٢٠ق سخن گفته مرحوم سيد حسن صدر است ١ او م̀ینويسد: «آخوند ملا ابوطالب سلطان آبادي از شاگردان طبقه اول ميرزاي شيرازي در نجف بود.
شيخ آقابزرگ پس از معرف̀ی آخوند ملاابوطالب سلطان آبادي متوفاي حدود ١٣٢٠ق به معرف̀ی هم نام او نيز م̀یپردازد و با ارائه اطلاعات دقيق تري درباره محل تولد، فرزند و تعيين سال فوت و در اختيار قرار داشتن شرح نجاه العباد او نزد يک̀ی از نوادگانش م̀ینويسد: «آخوند ملا ابوطالب از عالمان فاضل و نويسندگان بود.
٢–٥- سيد حسن امين فرزند سيد محسن امين در شرح حال آخوند ملا ابوطالب م̀ینويسد: «ابوطالب فرزند ملا عبد العفور، فرزند ملا شرف عل̀ی فرزند ملااحمد گلپايگان̀ی کزازي سلطان آبادي که اصالۀ کزازي بوده است ابتدا در نجف شاگرد شيخ انصاري و ميرزاي شيرازي بود.
گفتن̀ی است اگر چنين شخصيت̀ی وجود خارج̀ی داشت ، بدون شک شيخ آقا بزرگ تهران̀ی به او اشاره م̀یکرد، در حال̀ی که برخ̀ی از شاگردان ميرزاي شيرازي که اراک̀ی و به مراتب گمنام تر از آخوند ملا ابوطالب سلطان آبادي متوفاي ١٣٢٠ق قمري بودند، مورد اشاره قرار گرفته است .
به عبارت ديگر؛ همان گونه که پيش تراشاره شد، اولين تراجم نگاري که از ملا ابوطالب سلطان آبادي متوفاي حدود ١٣٢٠ق سخن گفته ، مرحوم سيد حسن صدر و بعد از او شيخ آقا بزرگ تهران̀ی است .