خلاصة:
بینامتنیت مبتنی بر این اندیشه است که متن، نظامی بسنده و مستقل نیست، بلکه پیوندی دو سویه و تنگاتنگ با سایر متون دارد، حتی میتوان ادعا کرد که در یک متن مشخص مکالمهای مستمر میان آن متن و متون دیگر وجود دارد. این متون ممکن است ادبی یا غیر ادبی باشند، همعصر همان متن باشند یا به سدههای پیشین تعلق داشته باشند. رویکرد بیشمتنیت ژرار ژنت عبارتست از بررسی رابطة میان دو متن ادبی، به گونهای که بیشمتن (Hypertexte) تفسیر پیشمتن (Hypotexte) نباشد. در این ساحت، هر متن قابلیت مقایسه با متون مشابه را پیدا میکند؛ به نحوی که افقهای جدیدی از پیوندهای ادبی ـ فرهنگی مختلف در اختیار خواننده قرار میدهد. در این مقاله کوشیدهایم تا ضمن نیمنگاهی به دیدگاههای مختلف نظریهپردازان بینامتنیت، به تشریح و توضیح ترامتنیت ژنتی بپردازیم و پس از آن با به کارگیری بخش بیشمتنیت این دیدگاه، مشابهتهای داستانی منظومۀ «مهر و مشتری» اثر عصار تبریزی و «ناظر و منظور» اثر وحشی بافقی را ارائه دهیم. شیوة مقایسه این دو منظومه بر مبنای بینامتنیت احتمالی قرار گرفته است. از عمدهترین وجوه شباهتی این دو منظومۀ عاشقانه میتوان به «تناظر شخصیتها، ابتدای دو داستان، گزینش آگاهانۀ شاعران در نام گذاری شخصیتهای اصلی و فرعی، درونمایة اصلی دو اثر با عنوان عشق مذکر به مذکر، صحنههای حماسی و ساختار ادبی همسان» اشاره کرد. ذکر این نکته ضروریست که تفاوتهای اندک نیز میتواند در بحث بیش متنیت متون وجود داشته باشد.
ملخص الجهاز:
بررسي وجوه مشترک داستاني در منظومههاي «مهر و مشتري» و «ناظر و منظور» بر مبناي نظرية بيشمتنيت ژرار ژنت محسن محمدی فشارکی1 دانشیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه اصفهان مولود طلایی2 چكيده بينامتنيت مبتني بر اين انديشه است که متن، نظامي بسنده و مستقل نيست، بلکه پيوندي دو سويه و تنگاتنگ با ساير متون دارد، حتي ميتوان ادعا کرد که در يک متن مشخص مکالمهاي مستمر ميان آن متن و متون دیگر وجود دارد.
از عمدهترين وجوه شباهتي اين دو منظومۀ عاشقانه ميتوان به «تناظر شخصيتها، ابتداي دو داستان، گزينش آگاهانۀ شاعران در نام گذاري شخصيتهاي اصلي و فرعي، درونماية اصلي دو اثر با عنوان عشق مذکر به مذکر، صحنههاي حماسي و ساختار ادبي همسان» اشاره کرد.
در اين جستار کوشيدهايم ضمن معرفي اجمالي دو منظومه، به اين دو پرسش پاسخ دهيم: کدام يک از زير شاخههاي نظرية ترامتنيت(Transtextualité) ژنت، در مقايسة تحليلي دو منظومه مهر و مشتري و ناظر و منظور مصداق پيدا ميکند؟ با توجه به نظرية بيش متنيت ( Hypertextualité) ژرار ژنت (Gérard Genette)، همسانيهاي داستاني دو منظومة مورد بررسي در چه مواردي خلاصه ميشود؟ در ادامه به معرفی دو منظومه خواهیم پرداخت و با توجه به ویژگیهای اساسی بیش متنیت آن را بررسی خواهیم کرد؛ تأمل در آغاز داستانها، تناظر شخصیتها و کنشگران، درونمایه اصلی، اسامی عشاق و...
ژرار ژنت با استفاده از ديدگاههاي پيش از خود افق جديدي از بينامتنيت را فرا روي خواننده قرار داد که به مراتب از آراي نظريهپردازان قبل کاملتر و دقيقتر است؛ به طوري که او سه اثر خود با عناوين «الواح باز نوشته» (Palimpsestes)، «آستانهها» (Seuils) و «مقدمهاي بر سرمتنيت» (Introduction à l’architextualité) را به اين مسئله اختصاص داده است.