ظل (تانژانت) - مجلة کیهان فرهنگی مقالة

"بنای دیوار مسجد پیغمبر به دستور آن حضرت بود که دیوار طرف غرب را درست محاذی دایرهء نصف النهار بنیان نهاد و بلندی دیوار را به اندازه قامت انسان مقرر داشت و به‌ بیانی که گفته‌ایم هر دو که چنین باشد یعنی بر خط زوال،که در سطح دائرهء نصف النهار است بنا نهاده شود در همهء فصول سال چون ظل صفحهء جانب غربی آن به‌ طرف جانب شرقی آن بر گردد وان شئت قلت در آن‌ هنگام که هیچیک از دو جانب غربی و شرقی آن را ظل‌ نبود،علامت فرا رسیدن ظهر در آن وقت است،و امروز هم‌ در رصد خانه‌های اروپا مانند گرنویج و پاریس دیواری به‌ آن طرز می‌سازند و گویند بهترین وسیلهء تعیین ظهر حقیقی آنست پس تعیین ظهر در مسجد پیغمبر بهترین‌ طریقه بود که امروز علمای اروپا بکار می‌برند. شکل ظلی یعنی نسبت میان ظل و زاویه را ابو الوفا بوزجانی از حکم شرعی و دستور پیغمبر صلی الله علیه و آله دربارهء اوقات نماز ظهر و عصر استنباط کرد و چنانکه تقدیم داشته‌ایم چون آن حضرت در مدینه بنای‌ مسجد فرمود دیوار طرف غرب را درست مطابق خط نصف النهار از شمال به جنوب بنیان نهاد و بلندی دیوار را به اندازهء قامت انسان مقرر داشت."