خلاصة:
یکی از مباحث مهم علم حقوق، سیاست و اخلاق کاربردی در حیطه حقوق بشر، بهویژه حقوق شهروندی، مساله چگونگی رفتار با اقلیتهای دینی و مذهبی است. رویکردهای مختلفی نسبت به پرسش از الگوی رفتاری ما در قبال دیگران اتخاذ شده است که تساهل و مدارا یکی از آنهاست. در دنیای امروز، مدارا و تساهل را اغلب مفاهمی میدانند که محصول دنیای غرب و مدرنیته است و فرهنگهای دیگر، بهویژه اسلام با چنین مفاهمی آشنا نیستند، در حالی که پژوهشهاي علمی و تاریخی بیانگر آن است که این تصور تا چه اندازه وارونه است؛ اسلام دینی است که در طول تاریخ بهترین و عالیترین چهره مدارا و تحمل عقاید و افکار مخالفان را از خود نشان داده و صدها سال پیش از آنکه اروپاییان از تساهل و تسامح سخن بگویند، مسلمانان در فرهنگ اسلامی به آن پایبند بودهاند. پیامبر اکرم(ص) و امام علی(ع) چهارده قرن قبل در دنیایی که مفهوم همزیستی دینی برای بشر کاملا ناشناخته بود، آن را با صراحت کامل شناخت و ملت مسلمان را به آن دعوت کردند. در دوره معاصر و پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، شیوه حکومتی امام خمینی(ره) بهترین الگو در مواجهه با پیروان سایر ادیان و مذاهب است. ایشان بر اساس مبانی دینی به تبیین حقوق سیاسی و اجتماعی اقلیت¬های مذهبی و دینی پرداخته و بر حق حیات و برخورد محبت¬آمیز و محترمانه و ایجاد شرایط مطلوب زندگی برای آنان تاکید می¬کند. حقوق اقلیتهای دینی در قوانین ایران، تا پیش از پیروزی انقلاب مشروطه در ۱۲۸۵ش، وضعِ حقوقی اقلیتهای دینی، همچون سایر مردم، بیشتر تابع مشی سیاسی حکومت¬ها، منش فردی پادشاهان و امرای محلی و برخی آرای عالمان مسلمان و غیرمسلمان بود. اماپس از پیروزی انقلاب اسلامی در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، اقلیت¬های مذهبی به مذاهب چهارگانه اهلسنّت و شیعیان زیدی، و اقلیت¬های دینیِ شناخته شده به زردشتی، کلیمی و مسیحی (ارمنی و آشوری) محدود شدند. همچنین این اقلیت¬ها در محدوده قانون محترماند، در انجام مراسم دینی خود آزادند و در احوال شخصیه به عمل کردن بر طبق آیین خود مجاز می¬باشند.