خلاصة:
از مسائل نوین قرآنشناختی که از سوی پارهای از دگراندیشان مذهبی مطرح شده، انگاره تاریخمندی آموزههای درون قرآنی است. باوجود ارتباط تنگاتنگ میان گفتمان جاودانگی قرآن و اثرپذیری آن از شرایط نزول، اما سازوکار التزام به ابعاد فراتاریخی قرآن کریم، میتواند فصل نوینی را از مطالعات قرآنی فراروی قرآنپژوهان بگشاید. این مقاله، با بهکارگیری رویکردی تبیینی-انتقادی، شبهات تاریخمندی قرآن را اصولاً به دو ساحت «مفهومشناختی» و «آیهشناختی» قابل ارجاع میداند. ازاینرو «مفاهیم قرآنی» نهتنها از ویژگیهای ممتازی چون «قصدیبودن معنای واژگان نزد ماتن»، «نزاهت معنایی و جامعیت دلالی» و «هویت مستقل معنایی» در راستای ابعاد فراعصری برخوردارند، بلکه «آیههای قرآنی» نیز از رهگذر دو الگوی راهبردی قابل ارائهاند: الف) تعمیمگذاری مخاطبان قرآن در راستای ابعاد فراتاریخی آن، ب) خطابهای طولی دلالتهای آیات قرآنی. التزام به مؤلفههای مزبور، نهتنها ابعاد و کارکرد نظارتی قرآن را در زمانه نزول بیشازپیش مینماید، بلکه با سازوکاری که اساساً در بنمایه کاربستهای آن بهکار رفته، بر تمامی نیازهای کلان مخاطبان در سدههای پسین نیز توسعه یافته است.
ملخص الجهاز:
ازاين رو «مفاهيم قرآني» نه تنها از ويژگيهاي ممتازي چون «قصديبودن معناي واژگان نزد ماتن »، «نزاهت معنايي و جامعيت دلالي » و «هويت مستقل معنايي» در راستاي ابعاد فراعصري برخوردارند، بلکه «آيه هاي قرآني» نيز از رهگذر دو الگوي راهبردي قابل ارائه اند: الف ) تعميم گذاري مخاطبان قرآن در راستاي ابعاد فراتاريخي آن ، ب ) خطاب هاي طولي دلالت هاي آيات قرآني.
تحليل و ارزيابي گرچه تاريخ مندي ، ازجمله صفات يا تعابيري است که نوعا با ظرف نزول آن حادثه تاريخي، به لحاظ مکاني و زماني و مخاطبان ، پيوندي ناگسستني ميابد، اما اين مطلب ، نه تنها به معناي عدم اثرگذاري آن پديده براي سده هاي پسين نخواهد بود، بلکه ميتواند با در نظر داشتن شرايط مشابه ، در هر زمان و مکاني، واجد کارآيي و اثرگذاري باشد.
از طرفي، باوجود ظهور دلايل فراوان ، در گفتار معصومان ، باور مسلمانان ، فقهيان و مفسران اسلامي از سده هاي نخستين تا دوران معاصر، بر جاودانگي آموزه هاي قرآني بوده است ، اما اين روند مستمر در دهه هاي اخير ـ به خاطر عدم توانايي پاسخگويي و جمع ميان سنت و مدرنيته ـ، موجب پيدايش شبهات دگرانديشان در نسبت با اثرگذاري قرآن شده است ؛ زيرا شمار بسياري از آياتي که به اوصاف خداشناسي و ابعاد بينشي، ارزشي و کنشي انسان ها ارتباط مييابند، اساسا به زمان و زمين خاصي وابسته نيستند، اما پاره اي از آياتي که به قضاياي حقيقي - خارجي سده پيدايش باز ميگردند، بايستي سازوکار گستره فراتاريخي آن آشکار شود.