خلاصة:
حدیث «لاَ یدْخِلُ أَحَداً الْجَنَّةَ عَمَلُهُ» و روایات هم‌مضمون آن از احادیث مشکل در جوامع روایی اهل‌سنّت به‌شمار می‌آید. این روایات، بر فضل و رحمت خداوند نسبت به بندگان بدون در نظرگرفتن معصیت و عبادت آن‌ها اشاره دارد. بر اساس ظاهر این احادیث، اعمال انسان نقشی در ورود به بهشت و جهنم او ندارد؛ حال آنکه از نظر امامیه و معتزله بر پایۀ ادلۀ عقلی و نقلی، آدمی در مقابل فرمانبری و اطاعت، مستحق ثواب و در مقابل عصیان، مستحق عذاب است. برخلاف جبریه که این روایات را بر عدم موضوعیت عمل در کسب ثواب حمل می‌کنند. اندیشمندان اشاعره، احادیث فوق را مؤیدی در اثبات تفضلی‌بودن ثواب الهی می‌دانند. پرداختن به معانی گوناگون «باء» در روایاتی چون «لَا یدْخُلُ أَحَدٌ مِنْکمُ الْجَنَّةَ بِعَمَلِهِ» و «لَنْ ینْجُوَ أَحَدٌ مِنکمْ بِعَمَلِهِ» و رفع تعارض آن با آیاتی مانند آیۀ Pادْخُلُوا الْجَنَّةَ بِمَا کنْتُمْ تَعْمَلُونَO مهم‌ترین شاخصۀ شرح اشاعره محسوب می‌شود. در این پژوهش به شیوۀ تحلیل محتوا پس از تبیین روایات فوق، به‌طور دقیق دیدگاه‌ها و ادله و نقدهای اندیشمندان اهل‌سنّت ذیل این احادیث که در سه محور قابل دسته‌بندی است، مطرح می‌شود و در نهایت نیز با توجه به مبانی فکری امامیه به ارزیابی آن‌ها پرداخته می‌شود.
The hadith Oلا یدخل احدا الجنه عملهP (No one enters Paradise on behalf of his/her deed) and its related narrations in the content is considered as difficult hadiths in Sunni narrational resources. These narrations refer to God’s grace and mercy towards the servants, regardless of their sins and worship. According to the appearance of these hadiths, human deeds have no role in entering heaven and hell; However, according to the Imamia and Mu’tazilah, based on rational and narrational arguments, a person deserves a reward for obedience and punishment for disobedience. Contrary to the determinism [jabriyyah] that these narrations carry on the role of action in obtaining the reward. Ash’arite thinkers consider the above hadiths as proof of the grace of the divine reward. Dealing with the various meanings of “Ba’“ in the narrations like as Oلا یدخل احد منکم الجنه بعملهP (No one enters Paradise on behalf of by his/her deed) and Oلن ینجو احد منکم بعملهP (No one of you will be saved by his/her deed) and removing contradiction with verses such as verse Oادخلوا الجنه بما کنتم تعملونP (Enter paradise because of what you used to do.) are the most important characteristic Ash’arites commentary. In this research, by analyzing the content after explaining the above narrations, the viewpoints, arguments and criticisms of Sunni thinkers under these hadiths, which can be classified into three axes, are presented in detail, and finally, according to the Imamia intellectual principles, they are evaluated.
ملخص الجهاز:
پرسش هايي مانند اينکه آيا ورود به بهشت يا جهنم در نتيجه اعمال بنده است ؟ آيا انسان در مقابل اطاعت ، مستحق ثواب و در مقابل گناه مستحق عقاب است يا خير؟ در اين ميان ، انديشمندان اسلامي پيرامون استحقاقي يا تفضليبودن ثواب ديدگاه هايي را مطرح کرده اند که ميتوان آن ها را در سه رويکرد کلي دسته بندي کرد: ١.
١. نفي باء مقابله و عوض در حديث از نظر انديشمنداني ماننـد نـووي (بيتـا: ١٦٦/١٧)، ابن تيميـه (١٣٨١: ٧٠/٨)، ابن کثيـر (١٤٠٦: ٣٤٥/٢ و ج ٢٠٤/٤)، ابن ابـي العــز (١٤١٣: ٦٤٢ - ٦٤٣ و ٦٦٢ - ٦٦٣)، عراقــي (بيتــا: ٢٤١/٨)، ابن وزير (١٤١٥: ٢٩٩/٧)، مقريزي (١٤١٧: ١٠٨ - ١٠٩) و برخي ديگر، آنچـه در روايـت «لـن ينجـو أحد منکم بعمله » نفي شده ، آن است که عمل ، عوض و بهاي کافي براي ورود بـه بهشـت تلقـي گـردد؛ زيرا در نهايت خداوند بندگان را بخشيده و با فضل و رحمتش وارد بهشت ميکند.
ديدگاه فوق توسط برخي از انديشمندان اشاعره در عين باور به تفضليبودن ثواب ، مورد خدشه قرار گرفته است ؛ چنان که ابن وزير در نقد اين رويکرد چنين مينويسد: اينکه اعمال نميتواند سبب ورود بـه بهشت باشد، باطل است ؛ زيرا آيات دلالت دارند که اعمال سبب ورود به بهشت اسـت .
از اين روي تمام بنـدگاني که وارد بهشت ميشوند، بر اساس تفضل الهي است ؛ چنان که از پيامبرع چنين نقل شـده اسـت : «لا يدخل الجنة رجل إلا برحمة الله عز و جل » (ابن بابويه ، ١٤١٤: ٦٩).
(
, 
, 
)
