خلاصة:
زمینه و هدف: برغم تعداد نسبتا زیاد زنان شاعر شبهقاره، اشعار آنها کمتر بعنوان هویتی مستقل در تاریخ ادبیات و مباحث سبکشناسی و نقد ادبی درنظر گرفته شده است و از اکثر زنان شبهقاره تنها مطالبی کلی دربارۀ زندگی و شیوۀ شاعری آنان، و حتی گاه بدون ذکر ابیاتی از آنان در تذکرهها بیان شده است. این پژوهش بر آن است ضمن معرفی زنان شاعر پارسی گوی شبه قاره در عصر مغولان و تیموریان، به بررسی سبکشناسی اشعار آنان بپردازد.
روش مطالعه: این مقاله براساس مطالعات کتابخانهای و به شیوۀ توصیفی-تحلیلی انجام شده است.
یافتهها: تذکرهنویسان از 54 شاعر زن در شبهقاره یاد میکنند که برخی از آنان از منسوبان به دربار هستند. از میان این شاعران تنها از زیبالنساء متخلص به «مخفی» دیوانی شامل بیت برجای مانده است و تعداد اشعار باقیمانده از زنان شاعر شبهقاره (با احتساب ابیات دیوان زیبالنساء: 4025 بیت) بالغ بر 4218 بیت است. البته برخی از این ابیات در تذکرهها، به دو بانوی شاعر نسبت داده شده است.
نتیجهگیری: از منظر فکری، بعلت بسامد بالای قالب غزل در اشعار شاعران زن شبهقاره، موضوع عشق و متعلقات آن در رتبۀ نخست قرار دارد و موضوعاتی مانند عرفان و توصیف نیز در اشعار آنها دیده میشود. از موضوعات مهم و بدیع فکری در اشعار این شاعران، تاکید تذکرهنویسان بر مشاعره و بدیههسرایی زنان و شکایت از پیری همسرانشان است. از منظر زبانی و ادبی، اشعار زنان شاعر شبهقاره، فاقد جلوه و نوآوری است و بر پایۀ تقلید استوار است. زبان شعری در اشعار زنان شبهقاره، زبانی مردانه، تقلیدی، تکراری و فاقد تشخص شعری است. مباحث اشعار حسی و عاطفی زنانه است و نوجویی، دید انتقادی به جامعه و اشاره به جنسیت و زندگی شخصی در اشعار آنان نمود چندانی ندارد و تقلید و تتبع از شاعران پیشین، باعث تکرار تصاویر و عدم خلاقیت و آفرینش هنری در شعر آنان شده است.
BACKGROUND AND OBJECTIVES: Despite the relatively large number of women in the subcontinent, their poems are less considered as an independent identity in the history of literature and stylistics and literary criticism. Sometimes they are mentioned in the memoirs without mentioning any verses. This study aims to introduce the Persian-speaking women poets of the subcontinent in the era of the Mongols and the Timurids, to study the stylistics of their poems.
METHODOLOGY: This article is based on library studies and has been done in a descriptive-analytical manner.
FINDINGS: The biographers mention 54 female poets in the subcontinent, some of whom are courtiers. Among these poets, only Ziba al-Nisa, nicknamed the "secret" of Diwani, contains verses, and the number of poems left by women poets of the subcontinent (including the verses of Ziba al-Nisa: 4025 bits) is 4218 bits. It is attributed to two women poets.
CONCLUSION: From an intellectual point of view, due to the high frequency of lyric form in the poems of quasi-continental women poets, the subject of love and its belongings is in the first place and subjects such as mysticism, description, etc. are also seen in their poems. One of the most important and innovative intellectual topics in the poems of these poets is the emphasis of biographers on women's poetry and self-evidentness and complaining about the aging of their husbands. From a linguistic and literary point of view, the poems of the women of the subcontinent are lacking in expression and innovation and are based on imitation. The language of poetry in the poems of subcontinental women is masculine, imitative, repetitive and lacks poetic identity and feminine sensory issues. Innovation, critical view of society and reference to gender and personal life are not reflected in their poems and imitation of poets. The former has caused repetition of images and lack of creativity and artistic creation in their poetry.
ملخص الجهاز:
قرن هفتم : ١- بيبي جوهري، ٢-فاطمه سام ٣، -رضيه / قرن هشتم : ٤-بيبي حاج ، ٥- بيبي شهناز، ٦- بيبي نور، ٧- خان زاده / قرن نهم : ٨-مهري هروي، ٩-توني اتون : توني آتون ، ١٠-کامله بيگم : کامله هندي، ١١- حميده بانو، ١٢– عصمت ، ١٣-آرام جان بيگم ، ١٤– عفتي، ١٥-گلبدن بيگم ، ١٦- گلرخ بيگم : گلچهره بيگم ، ١٧-گلشن ، ١٨- ماه ، ١٩- آفاق جلاير( بيگي هروي)، ٢٠- بيبي بيدلي/ قرن دهم : ٢١-سليمه بيگم «بابري»، ٢٢- جميله اصفهاني، ٢٣- روزبه هندي، ٢٤- سليمه بيگم ، ٢٥- فناءالنسا هندي، ٢٦- نهاني اکبرآبادي، ٢٧- نهاني دهلوي، ٢٨-نورجهان بيگم ، ٢٩- عصمت سمرقندي، ٣٠- حيات / قرن يازدهم : ٣١- جانان بيگم ، ٣٢- بواني الک پور، ٣٣-دل آرام هندي، ٣٤-فناءالنساء هندي، ٣٥-قندهاري بيگم ، ٣٦- زيب النساء، ٣٧- زينت ، ٣٨- زبيده ، ٣٩-اماني، ٤٠- چندا: ماه لقا، ٤١- تصوير مرشدآبادي (تصوير هندي)، ٤٢- الک روپ بواني، ٤٣-بزرگي کشميري/ شاعران گمنام : ٤٥-جهان آرا بيگم ، ٤٦- وزير، ٤٧-بيگم دهلوي، ٤٨-لطيف ، ٤٩-ياسمن بو، ٥٠- محبوبه ، ٥١-مشتري، ٥٢-حياتي، ٥٣-لالۀ هندوستاني، ٥٤-جهاني از ميان ٥٤ شاعر زن که در تذکره ها معرفي شده اند، تنها زيب النساء متخلص به «مخفي» داراي ديواني بالغ بر ٤٠٢٥ بيت است و با احتساب ١٩٣ بيت از ديگر شاعران که در تذکره ها آمده است ، تعداد اشعار برجاي مانده از زنان شاعر شبه قاره به ٤٢١٨ بيت ميرسد.
در اشعار اين شاعران سهم تشبيه و تلميح از ديگر آرايه هاي ادبي بيشتر است ؛ البته در ديوان زيب النساء، بعنوان تنها شاعر زن شبه قاره که داراي ديوان است ، علاوه بر وجود مضاميني خاص مانند مفاخره ، مدح ، مرثيه ، دوري از ايران و...