خلاصة:
الرّد علی الرافضه عنوان رساله‌ای کهن و کمتر شناخته از محمد بن علی ترمذی (د. پس از 285ه.ق.) است. همو که به حکیم ترمذی نام‌بردار و عمده اشتهارش به دلیل طرح نظریه ختم ولایت است. بیشتر آثار او، متضمن بحث‌های گسترده در عرفان نظری و تقویت جریان زهد و تصوف است، اما حکیم در این رساله، مانند متکلمی خرده‌گیر ظاهر می‌شود و ردیه‌ای بر شیعیان می‌نویسد. الرّد علی الرافضه با آن که قدمتی زمانی فراوانی دارد و از منظر یک صوفی نوشته شده است، به دلیل استنساخ اندک در سده‌های میانه و متأخر، مهجور مانده است.
مقاله حاضر می‌کوشد پس از اشاره‌ای گذرا به محتوای آن، با روشی تحلیلی به فضای متنی و گفتمان‌های حاکم بر زمان و بوم زندگانی نویسنده اشاره کند. نتیجه این بررسی نشان میدهد، پیوستگی فکری به اهل‌حدیث، فاصله‌گذاری با مذهبی که شباهت بسیاری به آرای عرفانی او دارد، پا‌گیری حکومت‌های منطقه‌ای در ایران به ویژه سیاست یک‌پارچه‌سازی مذهبی سامانیان و پیش‌فرض‌های عرفانی در سوگیریهای حکیم ترمذی اثر بخش بوده است.
Arradd ala - Rafedzah is the title of an old and less famous dissertation written by Mohammad Ibn e- Ali Termazi (285 After Hijrah). Hakim Termazi is mostly famous for the development of a theory related to the ending of wilayah. Most of his works are related to the theoretical mysticism and the reinforcement of piety and Sufism trend; however, he appears like a critical prolocutor and writes a rejection on Shiites in this dissertation. Arradd ala- Rafedzah is of too much antiquity having been written in view of a Sufi and remained obsolete due to the little derivation in the middle and recent centuries. The present article tries to have a brief reference to it in terms of its content as well as the discourses dominant on the time and the locale of the author relying on the analytical approach. The result of this investigation clarify that many factors such as the intellectual convergence among the scholars of hadith, spacing towards the religion being very similar to his mystic ideas, the power of regional governments in Iran particularly the policy of religious integrity among Samanids as well as the mystic presumptions have been effective on the orientation of Hakim Tarmazi
ملخص الجهاز:
نتیجه این بررسی نشان میدهد، پیوستگی فکری به اهـل حـدیث ، فاصله گذاری با مذهبی که شباهت بسیاری به آرای عرفانی او دارد، پاگیـری حکومت های منطقه ای در ایران به ویژه سیاست یـک پارچـه سـازی مـذهبی سامانیان و پیش فرض های عرفانی در سوگیریهای حکیم ترمذی اثر بخـش بوده است .
ک : راتکه و اوکین ، دو اثر از حکیم ترمذی، ص ١٣-١٧؛ هم چنین به تمام مقالات شماره چهل و پنجم دوفصلنامه پژوهش های زبان و ادب در آسیای مرکزی (رودکی) کـه بـه ابعـاد زنـدگانی و شخصیت حکیم ترمذی اختصاص یافته است .
هم چنین محمد ابراهیم الجیوشی در الحکیم الترمذی دراسۀ لآثـاره و أفکـاره بـه هنگـام اشاره به این که حکیم ترمذی اثر مستقلی در علم کلام منتشر نسـاخته اسـت ، الـرّد علـی 4 الرافضۀ را استثنا میداند.
باید به این نکته ظریف اشاره کرد که حکیم ترمذی، مولی در روایت غدیر را هم چـون شیعیان ، ولایت خاصه و اولی به تصرف نمیداند، اما به صورت خیلی گذرا به ولایتی تحت عنوان ولایت دینی برای حضرت علی اذعان میکند.
هم چنین ، نویسنده مدخل ترمذی در دائرة المعارف اسلام با اذعان بـه ایـن نکتـه کـه بسیاری از مضامین اندیشه فکری حکیم ترمذی، ریشه در مذهب شیعه دارد و از آن جا اخذ شده است ، دلیل این مسئله را آزادی فکری و هم زیستی مسالمت آمیزی میداند که در آن دوره از زمان ، وجود داشته است .
(
, 
, 
)
