خلاصة:
سلوک، حرکت انسان برای رسیدن به خداست و حاصل رفتارها و ملکات نفس میباشد. علم اخلاق در تلقی آیتالله مصباح، به رفتارهای ارادی و صفات اکتسابی انسان بهاعتبار میزان قرب و بعد آنها نسبتبه خدای متعال میپردازد. عرفان عملی علم منازل و مقامات نفس برای رسیدن به فناست. پس اخلاق اسلامی و عرفان عملی، در هدف تقارب دارند؛ اما تحلیل نحوه سلوک برای رسیدن به هدف، در این دو علم متفاوت است. ازاینرو سلوک در اخلاق و عرفان عملی نیازمند مقایسه است و مسیله اصلی این مقاله را تشکیل میدهد. این نوشتار ویژگیهای اخلاق و عرفان عملی را توصیف میکند و با روش مقایسهای به تحلیل جایگاه سلوک در آنها میپردازد. برخی از مهمترین یافتههای پژوهش عبارتاند از: ۱. علم اخلاق در موضوع و مسایل، گستردهتر از عرفان عملی، و در هدف مساوی با آن است؛ ۲. حقیقت سلوک در عرفان عملی از ابتدا کاملا هویداست؛ اما در اخلاق، سلوک بهتدریج جایگاه خود را به دست میآورد؛ ۳. سلوک در نظریه اخلاقی آیتالله مصباح با سلوک عرفانی مشابهت زیادی یافته است.
ملخص الجهاز:
تحليل مقايسهاي سلوک در عرفان عملي و اخلاقبه تقرير علامه مصباح يزدي با نگاه به سير تحولي سلوک اخلاقي احمدحسين شريفي/ استاد مؤسسة آموزشي پژوهشي امام خميني( sharifi1738@yahoo.
پس اخلاق اسلامي و عرفان عملي، در هدف تقارب دارند؛ اما تحليل نحوة سلوک براي رسيدن به هدف، در اين دو علم متفاوت است.
پس براي کاوش دربارة جايگاه سلوک در عرفان عملي و اخلاق بهتقرير آيتالله مصباح يزدي، ابتدا با مقايسة اين دو علم در موضوع و مسائل و هدف، رابطة آنها کشف شده، سپس نحوة سيروسلوک در اخلاق و عرفان عملي تشريح ميشود تا از اين ميان، رابطة سلوک اخلاقي و عرفاني نمايان گردد.
اين تحليل، حاصل نگاه مطلق به اخلاق بوده است؛ اما با توجه به تعريفي که از سلوک ارائه گرديد، ميتوان مدعي شد كه در اخلاق، سيروسلوک وجود دارد؛ زيرا در تربيت اخلاقي نيز مبدأ و مقصدي هست و مقدمات و مراحلي براي رسيدن به هدف.
بدينروي، از مراتب عقل عملي براي رسيدن به فنا سخن به ميان ميآيد: مرحلة اول، تهذيب ظاهر با عمل به شريعت؛ مرحلة دوم، تهذيب باطن و تطهير قلب از اخلاق رذيله؛ مرحله سوم، تنوير قلب با صور علميه و صفات مرضيه؛ مرحلة چهارم، فناي نفس از نظر به خود و مشاهده رب (صدرالمتألهين، 1360، ص207).
6. دليل ديگر، شباهت اخلاق و عرفان عملي در عوامل و موانع حرکت است؛ با اين توضيح که مراد از فنا در عرفان عملي، فناي جهات و قيود بشري و ظهور جهت رباني و الهي در وجود انسان است.