خلاصة:
پنج روز افزون بر ماههای سیروزه نزد ایرانیان به نامهای پنجه, بهیزک» اندرگاه» پنجه دزدیده و
حمسة مسترقه (به زبان عربی) مشهور بوده و آنها بدین مناسبت جشنها و آیینهایی برپا
می کردهاند که چه بسا بسیاری از آنها اکنون فراموش شده و تنها به لطف گزارشهای تاریخی
یا سرودههای شاعران کهن است که نامی از آنها به یادگار داریم. یکی از آیینهایی که در
سدههای نخست هجری در پنجة دزدیدة ایرانی رواج داشته و گویا مهمترین بخش این جشن
بوده» رقصی به نام «دستبند» است که در متون فارسی و کتابهای آیینی تقریبا هیچ اشارهای به
آن نشده است. در این رقص» رقصندگان دستهای یکدیگر را میگرفتند و همراه با ساز و
موسیقی میچرخیدند. در نوشتههای شارحان جنگهای ادبی و گردآورندگان واژهنامههای
عربی, گاه بر این رقص نامهای «فنزج» «بنجکان» (هعکسه» «مهزام)» «نروان» نهاده شده است
و پیوند بیشتر این واژهها با دستبند به آسانی قابل اثبات است. در این مقاله ابتدا متونی را که
واژة دستبند در آن به کار رفته است میآوریم و سپس به دیگر واژگان همردیف یا هممعنایی
که شارحان و فرهنگنویسان دربارة آن آوردهاند اشاره میکنیم. با توجه به اینکه واژة دستبند
بیشتر در سرودههای شاعران ساکن بغدادء بصره و کوفه به کار رفته استء» میتوان دریافت که
این رقص در شهرهای عراق سلههای نخستین با شکوهی بالا برگزار میشد و از آنجایی که
در برخی متون از همزمانی این رقص در آستانة نوروز و پنجه ایرانی سخن گفته شده» میتوان
علت پنجه (فنزج) نامیدهشدن این رقص را نیز دریافت.
ملخص الجهاز:
بازيابي آيين فراموش شدة رقص دستبند در جشن پنجة ايراني بر پاية متون کهن عربي حسين ايمانيان ١، استاديار گروه زبان و ادبيات عربي دانشگاه کاشان چکيده پنج روز افزون بر ماه هاي سي روزه نزد ايرانيان به نام هاي پنجه ، بهيزک ، اندرگاه ، پنجة دزديده و خمسة مسترقه (به زبان عربي ) مشهور بوده و آنها بدين مناسبت جشـن هـا و آيـين هـايي برپـا مي کرده اند که چه بسا بسياري از آنها اکنون فراموش شده و تنها به لطف گزارش هاي تـاريخي يا سروده هاي شاعران کهن است که نامي از آنها به يادگـار داريـم .
با توجه بـه اينکـه واژة دسـتبند بيشتر در سروده هاي شاعران ساکن بغداد، بصره و کوفه به کار رفته است ، مي توان دريافت کـه اين رقص در شهرهاي عراق سده هاي نخستين با شکوهي بالا برگزار مي شـد و از آنجـايي کـه در برخي متون از هم زماني اين رقص در آستانة نوروز و پنجة ايراني سخن گفته شده ، مي توان علت پنجه (فنزج ) ناميده شدن اين رقص را نيز دريافت .
پيشينه و فرضية پژوهش دربارة رقص دستبند، هيچ گونه پژوهش جداگانه و گسترده اي انجام نشـده اسـت ؛ تنهـا منابع ارزشمند براي پژوهش در اين زمينه ، يکي فرهنگ هاي لغت عربي است که اتفاقـا، به دليل ناآگاهي گردآورانشان از اصل واژه ، براي آن مترادف هاي گاه اشتباه آورده انـد و ديگري متون عربي و به ويژه سروده هاي شاعران عربـي زبـان عـراق و - در چنـد مـورد- عربي سرايان ايران است که از واژة دستبند براي زيباسازي صور شعري و تشبيه هـاي ادبـي بهره برده اند و به همين دليل ، با جزئيات بيشتري از شيوة اين رسم ايراني سخن گفته اند.