خلاصة:
معماری شهرهای کرانه شمالی خلیج فارس در بستر سبک و اصول حاکم بر معماری ایران بعد از اسلام شکل گرفته است، با این حال با آن اختلافاتی نیز دارد. شهرهای کرانه شمالی خلیج فارس از طریق دریا با شهرهای بزرگ تجاری در آسیا و آفریقا در ارتباط بودند و از این‌طریق این شهرها در حوزه معماری از آن مناطق تأثیر پذیرفته بودند. پرسش اصلی مقاله این است که معماری شهری کرانه شمالی خلیج فارس از مناطق پیرامونی خود در آسیا و آفریقا چه تأثیراتی گرفته است؟ نتایج این پژوهش که به روش توصیفی- تحلیلی انجام شده نشان می‌دهد که به سبب موقیعت تجاری منطقه در بازه مورد پژوهش در معماری شهری، عنصر بازار و کاروانسرا غالب بوده‌است. همچنین بنابر شباهت اقلیمی و ارتباط گسترده تجاری شهرهای کرانه شمالی خلیج فارس با دو ناحیه جنوب و جنوب شرق آسیا و زنگبار در شرق آفریقا در حوزه معماری شهری از این مناطق تأثیر پذیرفته است. این تأثیرات به ویژه در کاربرد گسترده از مصالح چوب به‌ویژه چوب ساج و چندل و در سبک و طراحی ساختمان‌های چند طبقه نمود بیشتری دارد.
The architecture of the Persian Gulf northern shore cities is formed according to the dominant principles of Iran architecture. However; there are some differences. Cities of the Persian Gulf northern shores had relationships with big commercial cities in Asia and Africa through the sea. Thus, these cities were influenced by those regions in architecture. The main question of the article is how the architecture of the Persian Gulf northern shore cities was influenced by its peripheral regions in Asia and Africa? Using the descriptive-analytical method, findings of this research indicate that due to the commercial condition of the region in city architecture during the considered period of the research, the element of Bazaar and caravanserai has been dominant. Also, due to the climate similarity and broad commercial relationship of the Persian Gulf northern shore cities with the two regions of South and Southeast Asia and Zanzibar in East Africa was influenced by these regions in city architecture. These effects appear more in the widespread use of wood materials, especially teak and loop-root mangrove, and in the style and design of multi-storey buildings.
ملخص الجهاز:
فصل نامه علمي پژوهش نامۀ تاريخ اسلام سـال يازدهم ، شماره چهل ويکم ، بهار ١٤٠٠ مقاله پژوهشي، صفحات ٢٩-٤٨ تأثيرپذيري معماري شهري کرانه شمالي خليج فارس از مناطق پيراموني در دوره اسلامي تا قرن هفتم 1 سيده نيلوفر باخدا 2 حسن الهياري 3 علي رسولي چکيده معماري شهرهاي کرانه شمالي خليج فارس در بستر سبک و اصول حـاکم بـر معمـاري ايران بعد از اسلام شکل گرفته است ، با اين حال با آن اختلافـاتي نيـز دارد.
احسـان محمدحسني و ديگران (١٣٩٨ش ) نيز در مقاله اي با عنوان «مطالعه معماري ابنيه حاشـيه 32 شمالي خليج فارس در قرون ميانه اسلامي»، گرچـه بـه معمـاري حـوزه شـمالي خلـيج فارس توجه داشته اند اما پژوهش حاضر صرفاً مطالعه موردي چند بناي شاخص در اين حوزه جغرافيايي است و نويسندگان به تأثيرپـذيري معمـاري منـاطق مـدنظر از شـرايط نسبي خود و مناطق آفريقا و آسيا اشاره اي نکـرده انـد.
منـابع تـاريخي بنـادر شـمالي خلـيج فـارس را در شمار بنادر گرمسير معرفي کرده اند همچنين به درخت نخل در اين نواحي اشاره داشته انـد و در توصيف تابستان بنادر مورد نظر پژوهش ميگويند آنچنان گرم اسـت کـه هـيچ پرنـده اي تاب مقاومت ندارد و مـيرود (اصـطخري، ١٨٨، ١١٨، ١١٣؛ حـدودالعالم ، ١٣٢ــ١٣١؛ ابـن حوقل ، ١٤٦ـ١٤٥، ٥٦ـ٥١، ٧؛ مقدسي، ٧٢٧، ٦٣٦؛ جيهاني، ١٥٨، ١٢٠، ١١٧، ٥٨).
از اين رو اصل خودبسندگي که از جمله اصول حـاکم بـر معمـاري تـاريخي ايـران اسلامي بود در معماري حوزه شمالي خليج فارس بنابر موقعيـت نسـبي ايـن منـاطق و شباهت اقليمي با بخش هايي از آسيا و آفريقا همچون نواحي داخلي فلات ايران رعايت نشده است .
(
, 
, 
)
