خلاصة:
یکی از شبهات موجود در مسیر انقلاب های عصر حاضر و به طور کلی تر، قیام های قبل از ظهور، وجود روایات نافی قیام ها است. این روایات از ابعاد مختلفی، بررسی و تحلیل شده اند؛ ولی به نظر می رسد برای روشن شدن فضای صدور روایات، باید از منظر تاریخی نیز تحلیل شوند. یکی از مسائلی که در تحلیل تاریخی این روایات لازم است مدنظر قرار بگیرد شناخت روحیات، ویژگی ها و گرایش های فکری و سیاسی راویان یا مخاطبان احادیث نافی قیام است که نوشتار حاضر درصدد تبیین آن است. به نظر می رسد داشتن روحیه افراطی در مواجهه با قیام های آن زمان، تبلیغ گسترده مدعیان مهدویت و امامت، مانند نفس زکیه و تاثیرپذیرفتن برخی شیعیان، وکالت برخی راویان و اتهام به جاسوسی و همکاری با قیام های زمان، از مسائلی است که برخی راویان به آن، مبتلا بودند و امامان؟عهم؟ می کوشیدند افراد را به حد تعادل برسانند. در مقاله حاضر، منظور از روحیه انقلابی که درمورد برخی راویان به کاربرده ایم، انقلابی افراطی است. این پژوهش به بررسی و تحلیل شخصیت شناسی تعدادی از راویان نافی قیام، به روش کتابخانه ای و با رویکردی توصیفی–تحلیلی می پردازد.
ملخص الجهاز:
همچنین مقالاتی مانند: «بررسی روایاتی درباره قیام پیش از ظهور حضرت مهدی؟عج؟»، «سیری در روایت رایت»، «بررسی ادله نفی قیامهای پیش از ظهور»، «نقد و بررسی ادله عدم مشروعیت حکومت دینی در عصر غیبت» از مقالاتی هستند که به این مسئله پرداختهاند؛ اما هیچیک از اینها به تحلیل و شخصیتشناسی تاریخی راویان نپرداختهاند یا فقط به یک یا دو مورد، آنهم بسیار مختصر اشاره کردهاند که وجه تمایز نوشتار حاضر با تحقیقات قبل، همین مسئله است.
با توجه به این مطلب، روایت وی از امام صادق (ع)در مورد نفی قیام قبل از ظهور 5 نشاندهنده این است که آن حضرت، قضیه خارجیه را بیان میکنند که در آن زمان، عدهای به نام اهل بیت؟عهم؟ و بعضا با ادعای مهدویت قیام میکردند؛ مانند محمد بن عبدالله بن حسن مشهور به نفس زکیه؛ 6 لذا امام (ع)در مقام بیان این نکته هستند که اینگونه قیامها از سوی مدعیان مهدویت تا قبل از علائمی که ذکر شده، باطل است و شیعیان را از شرکت در آنها برحذر کلینی، کافی، ج 3، ص 279.
1 برخی در مورد گرایش معلی به محمد بن عبدالله، اینگونه تحلیل کردهاند: احتمال میرود روحیه انقلابی وی متأثر از دوستان همشهری خود در کوفه در اواخر عمر، او را به اندیشه پیوستن به محمد بن عبدالله بن حسن سوق داده باشد و وی در اینباره دچار تردید و شبهه شده یا در او تمایلی به پیوستن و همکاری با محمد بن عبدالله به وجود آمده باشد و امام صادق (ع)خواستهاند از این طریق و در مواقعی نتیجه ماندن در قیام محمد بن عبدالله را خاطر نشان ساخته، اندیشه عقیدتی – سیاسی او را اصلاح کنند و با توجه به روایات مدح بسیار و نیز برخی شواهد دیگر، امام (ع)در این امر موفق شدند و در نهایت معلی با بازگشت از عقیده ناصحیح، در سایه ولایت امام صادق (ع)و معرفت به آن از دنیا رفته است.