خلاصة:
بارش به عنوان مهمترین مشخصه اقلیمی هر منطقه است. این مشخصه اقلیمی جز نوسانیترین متغیرهای اقلیمی است که بر منابع آب منطقه به طور جدی ﺗﺄثیرگذار است. این مسئله بهویژه در ایران با بارش متوسط بیشاز 250 میلیمتر، اهمیت دارد. هدف این مطالعه تحلیل بارشهای سنگین حوضه کرخه و دز با استفاده از روشهای آماری است. بدین منظور از دادههای بارشی 14 ایستگاه سینوپتیکی و باران سنجی بازه زمانی 60 ساله (2019 – 1959) استفاده شد. جهت نیل به اهداف پژوهش ابتدا با استفاده از تابع توزیع احتمالاتی حد نهایی تیپ 1 (گامبل)، آستانه بارش سنگین هر ایستگاه مشخص شد. آنگاه برای شناسایی روندهای یکنواخت و نایکنواخت موجود در سری زمانی بیشینه بارشهای روزانه و مجموع بارش سالانه از روش گرافیکی ITA و آزمون ناپارامتری من- کندال استفاده شد. نتایج بدست آمده از آستانههای بارش سنگین مشخص شد، بهطور متوسط بارش بیش از 7/40 میلیمتر در حوضه کرخه و متوسط بارش بیش از 47 میلیمتر در حوضه دز به عنوان بارش سنگین محسوب میشوند. تعداد روزهای بارش سنگین حوضه کرخه متوسط 118 روز و حوضه دز 81 روز است. آستانه سیلابخیزی حوضه کرخه کمتر از حوضه دز است. بنابراین بارشهای کرخه ناگهانیتر و نامنظمتر رخ میدهد در حالی بارشهای حوضه دز از سریهای زمانی بههنجارتری برخوردار است. در نتیجه حوضه کرخه از نظر افزایش بارشهای سنگین منجر به سیلاب آسیبپذیرتر از حوضه دز است. نتایج حاصل از کاربرد آزمون من - کندال و ITA نشان داد آزمون من - کندال تنها قادر به شناسایی روندهای یکنواخت در سریهای زمانی هستند، چنانکه مزیت روش ITA این است علاوه بر روندهای یکنواخت قادر است روندهای پنهان و داخلی را در سریهای زمانی شناسایی کند. برای نمونه اگرچه آزمون من - کندال روند مشخصی برای بارشهای بیشینه ایستگاه خرمآباد نشان نداد ولی آزمون ITA روندهای پنهان و نایکنواخت این ایستگاه کشف و شناسایی کرد.
Precipitation is the most important climatic characteristics of any region. This climatic characteristic is one of the most fluctuating climatic variables that seriously affects the water resources the region. This issue is important in Iran, where the average rainfall is over 250 mm. The purpose this study is to analyze and explain the heavy rainfall Karkheh and Dez using statistical methods. For this purpose, precipitation data from 14 synoptic stations and rain gauges period 60 years (1959-2019) were used. In order to achieve the objectives the research using the probabilistic distribution function the final limit type 1 Gumble, the heavy rain threshold each station was determined. Then to identify the uniform and non- uniform discharges in the time series maximum daily precipitation and total annual precipitation the ITA method and Man – Kendall non-parametric test were used. The results were obtained from heavy rainfall thresholds, The average rainfall of more than 40/7 mm in Karkheh and the average rainfall more than 47 mm in Daz are considered as heavy rainfall. The average rainfall in Karkheh is 118 days and the dose is 81 days. The flood threshold of Karkheh is less than Dez catchment. Therefore Karkheh rains occur more suddenly and irregularly while Dez have more normal time series. As a result Karkheh is more vulnerable to floods than Dez in terms increased heavy rainfall. The results of using Man – Kendal and ITA test showed that Man – Kendal test can only detect uniform trends in time series as the advantage ITA method is that in addition to uniform trends. It is able to detect hidden trends and internal in identify time series. For example, although man – Kendal test did not show a specific trend for maximum rainfall at Khorramabad station, The ITA test detected hidden and non-unform trends for this station.
ملخص الجهاز:
مجله علمی پژوهشی مخاطرات محیط طبیعی، دوره ١١، شماره ٣٢، تابستان ١٤٠١ تحلیل روند تغییرات سری زمانی بیشینه بارش روزانه و سالانه حوضه آبریز کرخه و دز زیبا حسنوند١، داریوش یاراحمدی ٢*، حمید میرهاشمی ٣ ١.
نتایج آزمون های آماری برای سریهای زمانی دما و بارش سالانه به ترتیب روند افزایشی و کاهشی را با سطوح معنی داری بالا ١ و ٥ درصد برای اکثر ایستگاه های موردمطالعه را نشان دادند.
در این پژوهش از تابع توزیع احتمالاتی حد نهایی تیپ ١ (گامبل ) و برای بررسی روندها از آزمون روند گرافیکی ITA و من - کندال استفاده شد که علاوه بر اینکه روندهای آشکار را شناسایی میکند، قادر است روندهای پنهان سری زمانی را نیز مشخص کند.
برای مثال ، پژوهشگرانی چون Buffoni و همکاران (١٩٩٩)، Brunetti و همکاران (٢٠٠٤)، Hartmann و همکاران (٢٠٠٨)، Arafat Rahman و همکاران (٢٠١٣)، Leong Tan و همکاران (٢٠١٧) نیز در مطالعات خود، تغییرات روند سریهای زمانی بارش را با استفاده از آزمون های ناپارامتری موردبررسی قرار داده اند، در این مطالعات روند تغییرات بارش در فصول سال باتوجه به عوامل مختلف به صورت کاهشی و یا افزایشی مشاهده شده است .
همچنین ظهرابی و همکاران (١٣٩٤)، در شناسایی روند تغییرات دما و بارش سالانه حوضه آبریز کرخه با استفاده از روش آماری من - کندال ، اسپیرمن و تخمین گر سن به این نتیجه دست پیدا کرد که سریهای زمانی دما و بارش سالانه به ترتیب روند افزایشی و کاهشی را برای اکثر ایستگاه ها موردمطالعه دارند.