خلاصة:
سنتهای پزشکی ایران و هند در قرون متمادی با یکدیگر در تعامل بوده و بر غنای هم افزودهاند. سنت پزشکی هندی متاثر از آیورودا است که قرنها تنها ابزار پزشکی آن دیار بوده و بعدها در تعامل با سایر سنن پزشکی چون آیین بودا، دائو، تبتیها و طب ایرانی و اسلامی تاثیرات متقابل داشته است. در قرن دهم ق با مهاجرت پزشکان ایرانی به هند و رواج و رونق زبان فارسی و تالیف آثار پزشکی در آنجا، تاثیر سنت پزشکی هندی بر اطبا و در آثار پزشکی فارسی بیشتر آشکار شد. استفاده از داروها و شیوههای درمان هندی در آثار تالیف شده در آن دوران، مانند موسیقی و سحر و جادو و معرفی داروهای هندی از نشانههای این مدعاست. دو کتاب خلاصة التجارب بهاء الدوله رازی و علاجات داراشکوهی نورالدین شیرازی مهم ترین نمونه هایی است که در آنها بارها به سنت پزشکی هندی اشاره شده است.
The medical traditions of Iran and India have been interconnected for centuries in a mutual transaction. The Indian medical tradition is influenced by Ayurveda, which was the only medical tradition in India for centuries, and later interacted with other medical traditions such as Buddhism, Daoism, Tibetan, and Iranian Islamic medicine. In the 16th century AD., the Iranian physicians immigrated to India, so they wrote their Persian medical books under the influence of Indian medicine. The traces of Indian treatment in these works are special methods such as musical and magical treatments. Khulasat al-tajarib and 'Ilajat–i Dara Shukuhi are two instances that include frequent references to the Indian medical tradition.
ملخص الجهاز:
دو کتاب خلاصة التجارب بهاء الدوله رازی و علاجات داراشکوهی نورالدین شیرازی مهم ترین نمونه هایی است که در آنها بارها به سنت پزشکی هندی اشاره شده است .
از عباسیان تا هنگام ظهور حکومت غزنوی در ایران چهره های برجسته ای چون محمد بن زکریای رازی ، جرجانی و ابوعلی سینا در پزشکی ایران پدیدار آمدند که نقش چشمگیری در توسعه و گسترش این علم در ایران و سایر نقاط جهان داشتند و آثار آنان در هند نیز رواج یافت .
نشانه های قابل توجهی از پزشکی هندی در آثار مکتوب پزشکی ایرانی اسلامی در دست است ، از جمله مهم ترین آنها کتاب خلاصة التجارب بهاالدوله رازی و رسالۀ علاجات داراشکوهی تالیف نورالدین شیرازی است .
او، چنانکه در مقدمه کتاب نوشته ، در تالیف این رساله از اکثر آثار و تالیفات برجسته قبل خود بهره جسته و در ضمن ، از تجربه های پزشکی خود و از سنتها و روشهای پزشکی هندی نیز یاد کرده است (شیرازی، ص٣).
جلوگیری از سپیدی مو رازی در بیان جلوگیری از سپیدی مو، تدابیر هندیان را «اقوی » دانسته و ضمن برشمردن ادویۀ حکمای هند در این باب به صورت کلی به اغذیه کم رطوبت و پر 2 حرارت توصیه کرده است (همان ، ص١٧٣).
در بیان روغن ها در ختام بیست و ششم کتاب در بیان روغن ها نیز، نمونه هایی از پزشکی هندی آورده شده است ، مانند روغن سینهالو که حکمای هندوستان آن را هورتیل مینامند و به نوشتۀ شیرازی، برای تدبیر بسیاری از بیماری ها کاربرد دارد(همان ، ص١٥١٢).