خلاصة:
اگرچه در طول تاریخ غالبا فقیهان تابع مذهب اهل بیت (ع )، از عرصۀ حکومت داری به دور بوده اند؛
ولی آثار فقهی ایشان از پرداختن به جنبه های حکومتی فقه غافل نبوده است . پیجویی محورهای
مرتبط با حکومت و دولت در تراث فقهی شیعه ، ما را به گنجینه ای عظیم و ارزشمند رهنمون میشود
که میتواند پشتوانه ای قوی برای فعالیت های پژوهشی و علمی امروز و آیندگان باشد. مقالۀ پیش رو به
عنوان نمونه به زوایایی از فقه دولت ، در تراث علمی فقیه برجستۀ قرن پنجم هجری محقق ، قاضی
ابن براج میپردازد. در این مقاله پس از معرفی مولف و تراث او، طی سیزده عنوان ، تنها به ذکر برخی
از عناوین در آراء فقهی ابن براج در زمینۀ فقه دولت اشاره میشود. این عناوین عبارتند از: پرداخت
خمس و زکات در عصر غیبت به فقیه جامع الشرایط ، منابع مالی دولت اسلامی، هزینه های بیت المال ،
حدود و ثغور ولایت مطلقۀ حاکمیت اسلامی، عضر ظهور و عصر استتار امام (ع )، انواع حکومت
براساس مبانی فقهی شیعه در مقولۀ مشروعیت ، لزوم حفظ اقتدار نظام توسط امام ، پیمان امان دهندگی
(عقد امان )، نظام قتال و جنگ در فقه اسلامی، نمونه هایی از نظام جامع قضاء اسلامی، نظام اسلامی و
حفظ محیط زیست ، نظام اسلامی، زن ، خانواده و مقولۀ عفت ، نظام جامع فقه سلامی و مقولۀ امداد.
نگاهی به این عناوین ، نشان میدهد که در تراث فقهی امامیه ، با نظام جامعی روبرو هستیم که طبق آن
احکام و مقررات لازم برای ادارة جامعۀ اسلامی و نظام های ضروری مرتبط با آن به خوبی در آن
پیش بینی شده است .
علی الرغم من ان الفقهاء التابعین لمذهب اهل البیت (علیهم السلام ) کانوا علی امتداد التاریخ بعیدین عن میدان
الحاکمیه، ولکن اثارهم الفقهیه لم تغفل عن التطرق الی الجوانب الحکومیه فی الفقه ، حیث ان تتبع المحاور المرتبطه
بالحکومه والدوله فی التراث الفقهی الشیعی سیقودنا الی کنز عظیم وثمین یمکنه ان یکون مستندا قویا لمختلف
الانشطه البحثیه والعلمیه الحاضره والمستقبلیه. تتناول هذه المقاله بعض زوایا فقه الدوله –علی سبیل المثال لا الحصر-
فی التراث العلمی للفقیه البارز فی القرن الخامس الهجری: القاضی ابن البراج .
بعد التعریف بالمولف وبتراثه ، تشیر هذه المقاله، ضمن ثلاثهعشر عنوانا، الی مجرد ذکر بعض العناوین فی اراء
ابن البراج الفقهیه فی مجال فقه الدوله. هذه العناوین عباره عن التالیه: دفع الخمس والزکاه فی عصر الغیبه الی الفقیه
الجامع للشرايط ، المصادر المالیه للدوله الاسلامیه، تکالیف بیت المال ، حدود وثغور الولایه المطلقه للحاکمیه
الاسلامیه، عصر ظهور الامام علیه السلام وعصر استتاره ، انواع الحکومه علی اساس المبانی الفقهیه عند الشیعه فی
مساله المشروعیه، لزوم حفظ الامام لاقتدار النظام ، عقد الامان ، نماذج من النظام الجامع للقضاء الاسلامی، النظام
الاسلامی وحفظ البیيه، النظام القتال والحرب فی فقه الاسلامی، النظام الاسلامی، المراه، العايله، ومساله العفه، النظام
الجامع للفقه الاسلامی ومساله العون .
ان النظر الی هذه العناوین یظهر اننا فی التراث الفقهی عند الامامیه امام نظام جامع تم علی اساسه -وباتقان -
استشراف الاحکام والمقررات اللازمه لاداره المجتمع الاسلامی والانظمه الضروریه المرتبطه به .
ملخص الجهاز:
اين عناوين عبارتند از: پرداخت خمس و زکات در عصر غيبت به فقيه جامع الشرايط ، منابع مالي دولت اسلامي، هزينه هاي بيت المال ، حدود و ثغور ولايت مطلقۀ حاکميت اسلامي، عضر ظهور و عصر استتار امام (ع )، انواع حکومت براساس مباني فقهي شيعه در مقولۀ مشروعيت ، لزوم حفظ اقتدار نظام توسط امام ، پيمان امان دهندگي (عقد امان )، نظام قتال و جنگ در فقه اسلامي، نمونه هايي از نظام جامع قضاء اسلامي، نظام اسلامي و حفظ محيط زيست ، نظام اسلامي، زن ، خانواده و مقولۀ عفت ، نظام جامع فقه سلامي و مقولۀ امداد.
درحقيقت ابن براج با دو فتواي بالا، منابع مالي مربوط به دو فريضه از فرايض اسلامي يعني خمس و زکات را به فقيه جامع الشرايط اختصاص ميدهد و به اين صورت زمينه براي بسط يد فقيه را در زمان قبض يد امام (ع )، براي رسيدگي به امور شيعه و ايجاد قدرت مرکزي در ميان آنها، به محوريت فقيهان و ايجاد يکپارچگي در ميان آنان و حل مشکلات وجلوگيري از هم پاشيدگي آنها را فراهم ميآورد و بدينصورت است که نظام تقليد فقيه و نهاد مرجعيت در شيعه بدون نياز به رجوع به حکومت هاي نامشروع و حکام جائر در طول عصر غيبت تشکيل ميگردد، نهادي که تاکنون در ميان تمامي شيعيان جهان ادامه دارد.