خلاصة:
از دیر زمان، عنصر نور در اسطوره، تاریخ و فلسفه جهان شناسی اقوام گوناگون حضور داشته است. اوج حضور مفاهیم نورانی با شاکله عقلانی، در دین مبین اسلام مشاهده میشود. شناخت کامل عنصر «نور» و بررسی ماهیت آن با در نظر گرفتن نمودها و کارکردهای متفاوت و بررسی سیر تاریخی و تحول آن در مکاتب و ادیان مختلف میسّر میشود. نور به عنوان پدیدهای بدیهی، در فلسفه، عرفان و زیباییشناسی هنری مرکزیت دارد. حضور نور در دو بعد از مهمترین ابعاد هنری اسلامی یعنی معماری و نگارگری جلوه و حضوری ذاتی دارد. به عبارت دیگر این نور است که تعیین کننده هویت ذاتی اثر هنری است یعنی نه تنها اثر را نماد جلوه نورانی وجود قرار میدهد، بلکه بدان شکوه و جلال میبخشد. مساجد در گسترهی ممالک اسلامی، مهمترین بنای مذهبی مسلمانان به شمار رفته و سرآمدترین هنرمندان هر دیار، غایت عیار هنرمندی خویش را مصروف ظهور مکانی در شان و منزلت خانهی خدای «خالق» و «مصوّر» خود، میدارند. هنرمند مسلمان باور دارد که «خدا» نور آسمانها و زمین است و نور آرایی فضای خودساخته را بر این معیار استوار میدارد. هدف از انجام این پژوهش شناخت، تحقیق و مطالعهی نماد نور در هنر اسلامی و هنر مسیحی و کاربرد آن در معماری کلیسا و مساجد است. روش تحقیق این پژوهش توصیفی- تطبیقی است. شیوه گردآوری اطلاعات به صورت کتابخانهای است.
ملخص الجهاز:
محور طولی را الزاماً برای پیروی از شرایع اسلام به عرضی تبدیل کردند و رو به قبله نشستند در مسجد چشم به عرض معطوف میشود و به دیواره نزدیک میافتند و حالتی از سکون و آرامش خاص معماری اسلامی پدید میآورد، در حالی که در کلیسا اصل تقدم با محور طولی میباشد و نماز گاه مانند راهی است که از جهان بیرونی به سوی مکان مقدّس که همان محراب باشد که همه چیز به آن سمت رو دارد، میرسد.
پاسخ به این پرسش در نهایت میتواند تأثیر رنگ و نور را به عنوان اصلیترین عناصر در معماری مساجد برای ایجاد حس ملکوتی و عرفانی فضا و همچنین کیفیتی که بر حضور نمازگزاران ایجاد میکند و باعث میشود که آدمی خود را در عالم دیگر بیابد، روشن کند و راهنمایی برای طراحی مساجد امروزی ولی با رویکردی سنتی و همان حس و حال مساجد کهن باشد.
این پژوهش با روش تحقیق توصیفی، تبیینی و اکتشافی و شیوه تحلیلی به کار گرفته شود و برای مطالعات نمونه موردی مسجد شیخ لطف الله اصفهان انتخاب شده است، و هدف از این پروژه تاثیر نور بر ایجاد حس مکان (حس معنوی) در مساجد است، و در نهایت به این نتیجه میرسد که نور نمادی است که به صورت طبیعی و نه قراردادی در ناخودآگاه جمعی انسان جای دارد و میتواند به شدت خود فارق از رنگ، تزیینات و فرم به وجود آورنده ی عمیق ترین احساسات باشد و نقش وصل به عالم معنا را ایفا کند و به ایجاد حس مکان در فرد کمک کند.