خلاصة:
حیات سیاسی و عصر امامت امام صادق(ع)، با دوره نظام سیاسی- حکومتی سلسله امویان و عباسیان مصادف بود و با اینکه هر دو حکومت، از نظر امام مصداق طاغوت بودند، بااینحال، سیره و استراتژی آن حضرت در این دو زمانه، متفاوت است. به راستی این تفاوت در نحوه برخورد با دو نظام سیاسی غیر مشروع، ناشی از چه بوده است؟ به نظر میرسد اوضاع و شرایط سیاسی-اجتماعی حاکم بر زمانه، نقش تعیینکنندهای بر نوع رفتار و واکنشهای امام صادق(ع) داشت و سبب تفاوت سیره سیاسی ایشان در مواجهه با نظامهای حکومتی بود؛ چه اینکه تمامی عملکرد امام همچون سایر ائمه((ع))، مانند پازلی در راستای رسالت الهی امامت، صیانت از اسلام و تکمیل احکام الهی به فراخور بازههای زمانی، متفاوت بود. از جمله دستاوردهای فرضیه که در این مقاله به اثبات میرسد آنکه نهتنها حیات سیاسی امام صادق(ع) بسیار برجستهتر از دیگر ابعاد زندگی ایشان است، بلکه مشی سیاسی حضرت با درنظرداشتن ماهیت متفاوت حاکمیت اموی و با انعطافپذیری سیره امام در حفظ کیان فرهنگ تشیع، نقشی اساسی داشت. پژوهش پیش رو، به روش توصیفی-تحلیلی و با استناد بر منابع تاریخی و اسناد روایی، نقش عنصر زمان را در حیات سیاسی امام صادق(ع) مورد تحلیل و بازکاوی قرار میدهد.