خلاصة:
چشتیّه طریقتی صوفیانه و تأثیرگذار در هندوستان است. این طریقت جایگاه خود را به‌عنوان یک سیستم عرفانی برجسته تثبیت‌کرده‌است. امیرخسرو دهلوی شاعر مطرح هندوستان متأثّر از آموزه‌های این طریقت به آفرینش آثار ادبی خویش پرداخته، با بهره‌گیری از معارف صوفیانۀ طریقت چشتیّه، دیدگاه‌های عرفانی خویش را تبیین‌نموده‌‌است. این پژوهش با رویکرد توصیفی در پی آن است تا جنبه‌های عرفانی مثنوی‌های داستانی امیرخسرو را مورد بررسی قراردهد. آن‌چه مسلّم است، محوری‌ترین آموزه‌های فرقۀ چشتیّه که در آثار این شاعر نمودیافته‌است، عبارتند از: توحید، تجلّی، وحدت وجود، مشیّت و عنایت الهی، عشق و ازلی‌بودن آن، سریان عشق در جهان هستی، عشق مجازی، شفقت، سماع، پیر، ترک تعلّقات، رباضت و تجرید، که از این میان توحید، وحدت وجود، شفقت، مشیّت و ارادۀ، الهی، شوق و نمونه‌هایی از این دست بررسی‌شده‌است که نتایج حاصل از این بررسی حاکی از این حقیقت است که اصول صوفیانۀ طریقت چشتیّه در آثار امیرخسرو دهلوی تأثیر مستقیم‌داشته و تعبیرات و اصطلاحات این فرقه در راستای تعلیم و ترویج این طریقت به‌کارگرفته‌شده‌است.
Cheshti is an influential order within the mystic Sufi tradition in India. It has been established as a prominent mystical system. Amir Khosrow Dehlavi, a prominent Indian poet who was influenced by the teachings of this method, has created his own literary works, using his Sufi knowledge of the Chishti way, to explain his mystical views. This descriptive study seeks to examine the mystical aspects of Amir Khosrow's fictional Masnavi. Certainly, the most basic doctrines of Cheshti works reflected in this poet's masnavi are: manifestation, unity of existence, revelation, divine providence, love and eternity, emanating of love through the world, virtual love, compassion, lust, Murshid, abandonment, pleasure, and abstraction. Some of these features have been examined in this study e.g., unity of existence, sight, providence, and divine will. The results reveales the fact that the Sufi principles of the Chishti order have had a direct impact on Amir Khosrow Dehlavi’s works and the terms and expressions of this order have been used to teach and promote the Chishti order.
ملخص الجهاز:
آن‌چه مسلّم است، محوری‌ترین آموزه‌های فرقۀ چشتیّه که در آثار این شاعر نمودیافته‌است، عبارتند از: توحید، تجلّی، وحدت وجود، مشیّت و عنایت الهی، عشق و ازلی‌بودن آن، سریان عشق در جهان هستی، عشق مجازی، شفقت، سماع، پیر، ترک تعلّقات، رباضت و تجرید، که از این میان توحید، وحدت وجود، شفقت، مشیّت و ارادۀ، الهی، شوق و نمونه‌هایی از این دست بررسی‌شده‌است که نتایج حاصل از این بررسی حاکی از این حقیقت است که اصول صوفیانۀ طریقت چشتیّه در آثار امیرخسرو دهلوی تأثیر مستقیم‌داشته و تعبیرات و اصطلاحات این فرقه در راستای تعلیم و ترویج این طریقت به‌کارگرفته‌شده‌است.
ضرورت و اهمیّت تحقیق طریقت چشتیّه از فرقه‌های اثرگذار در ادبیّات است و امیرخسرو دهلوی، از شاعران فارسی زبان هند است که اشعار او هم از منظر ارزش ادبی و هم از منظر عرفانی شایستۀ تحقیق و بررسی است.
بر اساس این نگرش، عالم امکان نمودی از بود واقعی است و حقیقت مطلق جز ذات واحد نیست امّا تا زمانی که سالک نتوانسته‌است از وجود خویش و تعیّناتی که وی را از رؤیت حقیقت مانع است، رهایی‌یابد؛ قادر به درک عالم وحدت نخواهد‌بود.
این جوشش است که انسان را قابل‌وصل می‌سازد: شــــــــــوق نبـاشد به تمنّای نرم تا نبـــود جوشش خــــون‌های گرم (دهلوی، 1975: 18) عموماٌ عرفا شوق را از احوال می‌دانند؛ به همین دلیل، امیرخسرو شوق را مهمان دل خطاب‌می‌کند و آن را شحنه‌ای می‌داند که درون را تزکیه‌می‌کند: شــــحنۀ شـوق آمده مهمان دل دامـــن خود بســــته به دامـان دل طبـع به سیـلاب عدم داده رخت عشق به گنجینه قدم کـــرده سخت (همان: 73) شفقت در طریقت چشتیّه همۀ مخلوقات الهی شایستۀ محبّت هستند.
امیرخسرو دهلوی تأثیر عمیقی از فرهنگ صوفیّه و متون عرفانی و پیران برجسته و مشایخ طریقت چشتیّه پذیرفته‌است.
(
, 
, 
)
