خلاصة:
هدف پژوهشِ حاضر ارائه «الگوی مفهومی انگیزش مبتنی بر قرآن» با بررسی مفاهیم استخراج شده از قرآن کریم بود. سؤال اصلی پژوهش عبارت بود از: «الگوی مفهومی انگیزش قرآن‌بنیان چیست؟». این پژوهش از نوع تحقیقات بنیادی−توسعهای به‌شمار میرود و روش کیفی مورد استفاده در این پژوهش، «تحلیل محتوای کیفی» بود که در آن متن آیات کل قرآن (جامعه آماری) بررسی و مضمون‌های مربوط به «الگوی مفهومی انگیزش» به‌عنوان نمونه (بالغ بر 2700 آیه) شناسایی شد. سپس با مراجعه به تفاسیر، طبقه‌بندی مفهومی، کدگذاری باز، محوری و انتخابی صورت گرفت و محقق در راستای ارائه الگویی جامع پس از کدگذاری به سه مضمون پایه اعم از «علّی»، «ساختاری» و «پیامدی» رسید. یافته‌‌ها در بخش مضمون علّی متشکل از مقوله وادارنده بیرونی و درونی 29 مؤلفه، بازدارنده بیرونی و درونی با 16 مؤلفه طراحی شد. در مضمون ساختاری دو مقوله شناختی با 4 مؤلفه اصلی و تمایلات رفتاری با 11 مؤلفه ارائه و در مضمون پیامدی در مقوله‌های فردی 9 مؤلفه، خانوادگی 5 و اجتماعی 10 مؤلفه طراحی شد. روایی و اعتبار این الگو در مرحله اولیه توسط هفده نفر از کارشناسان مورد بررسی قرار گرفت. مقدار cvr و cvi نشان‌دهنده روایی محتوایی این الگوی مفهومی است. نتایج نشان داد الگوی مفهومی انگیزش قرآن‌بنیان با مفهوم انگیزش در روان‌شناسی معاصر از حیث ماهیت، مبانی روان‌شناختی، ساختارهای شناختی−رفتاری، عوامل مؤثر و روش سنجش متفاوت است.
The aim of this study was to present "a conceptual pattern of Quran-based motivation". This pattern was obtained from reviewing the concepts extracted from interpreters' interpretations. The main question was that: what is a conceptual pattern of Quran-based motivation? This study was a basic-developmental research, and its methodology was a qualitative content analysis. All verses of Quran (the population) were reviewed and the themes related to a conceptual pattern of motivation were identified as the sample (over 2700 verses). By referring to the interpretations, conceptual categorization and open, axial, and selective coding were done. To achieve a comprehensive pattern, the researchers reached the three basic themes of "causal", "structural", and "consequential" after coding the data. The causal theme included internal and external compelling category (29 items), and internal and external inhibitory category (16 items). Two cognitive categories (4 items) and behavioral tendencies (11 items) in the structural theme, and personal (9 items), family (5 items), and social (10 items) categories were designed in the consequential theme. In the first stage, the validity and reliability of this pattern were examined by 17 experts. The value of CVR and CVI confirmed the content validity of this conceptual pattern. The results showed that the conceptual pattern of Quran-based motivation is different from the concept of motivation in contemporary psychology in terms of nature, foundations, structure, factors, and methodology.
ملخص الجهاز:
با توجه به دوساحتی بودن انسان و عدم لحاظ بعد مجرد انسان در نظریههای روان‌شناسی، ضروری است الگوهایی مورد ملاحظه قرار گیرد که به این بعد اصیل نیز توجه کند؛ ازاینرو الگوی مفهومی جامع بر پایه آموزه‌های قرآن کریم برای انگیزش که شامل شناخت انگیزههای اصلی انسان و استعدادها و مایههای فطری‌اش باشد و همچنین انگیزش زیستی و فیزیولوژیک او را لحاظ کند، امری ضروری به نظر میرسد (امینی، 1395، ص16).
تاکنون پژوهش‌های فراوانی در موضوع انگیزش با رویکرد روان‌شناختی و اسلامی ارائه شده است، ولی با وجود هدف این پژوهش، به برخی از پژوهش‌های همسو اشاره می‌کنیم؛ برای نمونه می‌توان به پژوهش «مبانی انگیزش از دیدگاه اسلام» که مبانی انگیزش از دیدگاه قرآن را با رویکرد مدیریتی و کاربردی مورد توجه قرار داده است (بخشی، 1380) و «انگیزش در مدیریت اسلامی از دیدگاه دانشمندان اسلامی» (جاسبی، 1377) اشاره کرد.
روش نمونهگیری در این تحقیق هدفمند است؛ بدین صورت که با کلیدواژه، مفاهیم آیات و بافت‌هایی شروع میکند که نزدیکترین و بیشترین ارتباط با انگیزش مربوطه را دارد و محقق تا اشباع داده‌‌ها ادامه می‌دهد؛ برای نمونه در انگیزشِ «رقابت» تحقیق پژوهشگر به کلیدواژه‌هایی چون «فَاسْتَبِقُواْ» (بقره، 148)، Pattern Motivation Case study Narrative Grounded theory Historical method Ethnography Phenomenology Action research Discourse analysis Qualitative Content Analysis «سَارِعُوا» (آل‌عمران، 133)، «سَابِقُواْ» (حدید، 21) رسید و در کل قرآن کریم به همین سبک ادامه داد.
(
, 
, 
)
