خلاصة:
در این مقاله حقوق شهروندی در ایران عصر قاجار را از نگاه سفرنامهنویسان اروپایی که در دورۀ قاجار به ایران سفر کرده-اند، بررسی کرده و ابعاد حقوق شهروندی را در آنها مشخّص کردهایم. سفرنامههای واقعی که در ادوار تاریخی مختلف بخصوص در دورۀ قاجار نوشته شدهاند، حاوی اطلاعات ذیقیمتی است که با بررسی و پژوهش در آنها میتوان به واقعیت-هایی از وضعیت اجتماعی، سیاسی، اقتصادی، جغرافیای و طبیعی دست یافت که شاید دستیابی به آنها در منابع دیگر مسیر نباشد. روش کار در این تحقیق تحلیلی ـ توصیفی است که به صورت کتابخانهای و مطالعهی کتابها، مقالهها و منابع مربوط به موضوع صورت گرفته است. از این منظر حقوق شهروندی هم که در ژرفساخت این واقعیتها نهفته است، از میان نوشتههای سفرنامه قابل دریافت است. حاصل پژوهش نشان میدهد که جامعۀ ایران در آن عهد، از نظر حقوق شهروندی و رعایت موازین آن وضعیت مطلوبی نداشته است و بسیاری از مردم از این حقوق طبیعی که حقّ آنها بوده است، محروم بودهاند. مردم تقریباً از تمامی ابعاد حقوق شهروندی اعم از حقوق طبیعی، سیاسی، اقتصادی و قضایی خویش یا آگاه نبوده و اگر هم اطلاع داشتهاند، کمتر از آن بهرهمند شدهاند. مردم به هیچوجه مشارکت سیاسی نداشتهاند و حکومتهای مستبد و خودکامه ودر رأس آن پادشاه این اجازه را به آنها نمیداد. از لحاظ معیشتی مردم در سختی به سر میبردند. وضعیت بهداشتی و خدمات پزشکی تعریفی نداشته است و از لحاظ قضایی هم کسی حق شکایت نداشته و اگر هم کسی شاکی میشد، راه به جایی نمیبرد.
In this article, we examine citizenship rights in Iran during the Qajar era from the point of view of European journalists traveling to Iran during the Qajar period and have identified the dimensions of citizenship rights in them. Real travel letters written in different historical periods, especially during the Qajar period, contain valuable information that can be studied by realities of social, political, economic, geographic and natural status. It may not be possible to reach them in other sources. The methodology used in this research is a descriptive analytical study of books, articles, and resources related to the topic. From this point of view, the rights of the citizen, who lies in the deepening of these facts, can be found among the writings of the travelogue. The result of the research shows that the Iranian society in that era did not enjoy a favorable status in terms of citizenship rights and observance of its standards, and many people were deprived of these natural rights, which were their rights. People have not been aware of almost all aspects of citizenship rights, including their natural, political, economic and judicial rights, and if they are aware, they are less likely to benefit from it. People did not have any political participation at all, and autocratic and authoritarian governments at the top of that king did not allow them. In terms of livelihood, people were in dire straits. The state of health and medical services has not been defined,
ملخص الجهاز:
حاصل پژوهش نشان ميدهد که جامعۀ ايران در آن عهد، از نظر حقوق شهروندي و رعايت موازين آن وضعيت مطلوبي نداشته و بسياري از مردم از اين حقوق طبيعي که حقّ آن ها بوده است ، محروم بوده اند.
جامعۀ آماري در اين پژوهش سفرنامه هايي است که سياحان خارجي در سفر به ايران در عصر قاجار نوشته اند که با تلاش در اين آثار به روش اسنادي صورت ميگيرد، سپس با مطالعه انواع کتاب هايي که در زمينه حقوق شهروندي نوشته شده ، نمونه ها و شواهد برجستۀ موضوع پژوهش را استخراج و کار فيش برداري از مطالب آن کتاب ها را شروع کرده و پس از بررسيهاي لازم در اين باره ، به مطالعۀ اين آثار پرداخته شد.
در اين شرايط ، امروزه بسياري از مردان آگاه که نگران وضع کشورند، همه به گونه اي رانده شده اند و تصدي کارهاي مهم را ندارند و نميتوانند استعداد و لياقت خود را بروز دهند»( فوروکاوا، ١٣٨٢ : ٨٢) جست وجو در لايه ها و طبقات جامعۀ ايراني در آن عهد نشان ميدهد که افراد اندکي که سکاندار قدرت بودند، تمام پست هاي کليدي حکومت و جامعه را داشتند و تنها گاهي مواقع جايگاه اين مهره ها عوض ميشد و طبقۀ زيردست و يا رعّيت ، اجازة ورود به طبقۀ حاکم را نداشتند که بتوانند مسئولّيتي را قبول کنند.
»( بروگش ،١٣٦٧ج ٢ : ٣٢٩ ) ٨ ـ ٦ ـ حقوق اجتماعي زنان : شواهد تاريخي حکايت از آن دارد که از ديرباز تاکنون ، زنان در دوره هاي مختلف و به طرق گوناگون مورد بيمهري قرار گرفته اند و حقوق اجتماعي، سياسي و اقتصادي آنان رعايت نشده و در موراد بسياري در حقّ آن ها اجحاف شده است .