خلاصة:
بیشتر معارف اسلامی از طریق روایات به مسلمانان منتقل شده است. با توجّه به فاصله زمانی طولانی با عصر صدور و آسیبهای مختلفی همچون جعل، تصحیف، تقیّه و ... که به این میراث حدیثی وارد آمده، ضرورت دستیابی به معیارهایی برای تشخیص حدیث معتبر و قابل اعتماد، همواره مورد بحث عالمان بوده است. در این زمینه دو مبنا میان علما مطرح است: «وثوق سندی» و «وثوق صدوری». از آنجا که مبنای صحیح در نظر قدما و بسیاری از محقّقان معاصر، وثوق صدوری حدیث است، این مقاله با مفروضدانستن این مبنا پس از اشاره مختصر به معیارهای کاشف از عدم صدور و عدم اعتبار حدیث، درصدد احصای قرائن و معیارهایی برآمده که موجب اطمینان و وثوق نوعی به صدور حدیث و در نتیجه، اعتبار و حجّیت آن میگردد. در این بررسی مجموعاً هفت معیار به عنوان ملاکهای مقبول، ذکر شده است.
ملخص الجهاز:
قرائن و معیارهای اعتبار حدیث با تکیه بر مبنای وثوق صدوری در حجّیت خبر واحد سیّد محمّد طباطبایی 1 چکیده بیشتر معارف اسلامی از طریق روایات به مسلمانان منتقل شده است.
ب) قرائن و معیارهای وثوق به صدور و اعتباریافتن روایات در فرآیند اعتبارسنجی حدیث، پس از سنجش با معیارهای سلبی و هنگامی که روشن شد یک روایت، هیچکدام از معیارهای رد و طرح را ندارد و از همه آنها به سلامت خارج شده، همچنان نمیتوان صدور آن را از معصوم (علیه السلام)، اطمینانی شمرد؛ زیرا ردنکردن صدور یک روایت از ایشان، لزوماً به معنای اطمینان به صدور آن حدیث از ایشان نیست.
4. استفاضه لفظی یا مضمونی اطمینانآور همراه با عدم اعراض مشهور هرگاه عین الفاظ یا مضمون و معنای یک حدیث با سندهای متعدّد و به اصطلاح به صورت مستفیض روایت شود و این استفاضه و تکرار به حدّی باشد که نوعاً وثوق و اطمینان به صدور ایجاد کند، آن حدیث، معتبر و حجّت خواهد بود، هرچند به حدّ تواتر نرسیده باشد.
با توجّه به اینکه فرض این معیار آن است که روایت، دچار ضعف سندی بوده و معیار استفاضه به تنهایی، اعتباربخش شود، به نظر میرسد که برای حصول وثوق و اطمینان به صدور چنین روایتی، وجود دست کم سه راوی در هر طبقه لازم است.
در برابر، به نظر میآید با توجّه به جایگاه، اعتبار و قدمت این کتابها و شهادت مولّفان آن بر صحّت روایات کتابشان، در صورتی که یک روایت در هر دو کتاب و با سند مختلف ذکر شده باشد، اعتماد و اطمینان کافی نسبت به صدور آن حاصل میشود؛ هرچند برخی از راویان آن ضعیف باشند.