خلاصة:
ابتداییترین مسئله در بحث آموزش هر زبانی فراگیری الفبای آن زبان است. زبان عربی بهعنوان زبان قرآن و اسلام از اهمیت ویژهای برخوردار میباشد. یکی از مسائل بحث برانگیز زبان عربی تعداد حروف این زبان است که همواره مورد مناقشه بوده و همچنین مسئله چینش حروف نیز از دیگر مسائل مهم زبانشناسی عربی است. این مقاله که با استفاده از منابع کتابخانهای و با روش توصیفی - تحلیلی سامان یافته و مسئله تعداد و ترتیب حروف زبان عربی را از منظر دانشمندان قرائت و زبانشناسی بررسی نموده است. یافتههای پژوهش پیشِ رو حاکی از این است که تعداد حروف زبان عربی بیستونه حرف بوده و کسانی که تعداد حروف عربی را بیستوهشت میدانند الف و همزه را دو حرف مجزا ندانستهاند که دلایل آنان مورد نقد است. حروف فرعی نیز از دیگر مباحث مرتبط به بحث بوده که بر دو گونۀ فصیح و غیر فصیح تقسیم میشوند. ترتیب حروف نیز در ابتدا به تناسب مخارج، پس از آن بهصورت ابجدی و در دوران معاصر غالباً بهصورت ابتثی (الفبایی) بیان میشود.
The most primary issue in teaching any language is learning the alphabet of that language. Arabic language is of special importance as the language of Quran and Islam. One of the controversial issues of the Arabic language is the number of letters in this language, which has always been disputed, and the arrangement of letters is also one of the other important issues of Arabic linguistics. This article, organized using library sources and descriptive-analytical method, has examined the issue of the number and order of letters in the Arabic language from the perspective of scholars of reading (qirat) and linguistics. The findings of the this research indicate that the number of letters in the Arabic language is twenty-nine, and those who consider the number of Arabic letters to be twenty-eight did not consider Alif and Hamzah as two separate letters, and their reasons are subject to criticism. Subscripts are also one of the other topics related to the discussion, which are divided into eloquent and non-eloquent types. The order of the letters is also firstly expressed according to the pronunciation, then alphabetically (abjabi), and in modern times, it is often expressed alphabetically (abtatha).
ملخص الجهاز:
مباحث حروف در کتب مختلف همیشه موردبحث بوده است، نویسندگان لغت، ادبیات عربی، تجوید و قرائات هرکدام به تناسب موضوع آثارشان، بحثهای گستردهای دراینباره به رشته تحریر درآوردهاند، اما کتابی که بهطور مستقل درباره تمام حروف تهجی و تعداد و ترتیب این حروف از دیدگاه علماء قرائت بحث کرده باشد یافت نشد.
صاحب کتاب الرعایه در باره تعداد حروف چنین گفته است: «الحُرُوفُ الَتِی تَالَفُ مِنهُ الکَلاَم تِسعَهَ وَ عِشرُونَ حَرفًا»؛ حروفی که توسط آنها کلام درست میشود یا کلام میکنند 29 حرف هستند.
عبدالهادی الفضلی از دانشمندان معاصر در کتاب «الموجز فی علم التجوید» اینگونه بیان میکند: علماء در تعداد حروف اختلافنظر دارند: برخی گفتهاند: 28 حرف هستند اگر الف و همزه را یک حرف بدانیم.
دیدگاه دوم: نظریۀ 28 حرف گروه دیگر از علماء تعداد حروف را 28 حرف میدانند، ادباء بصره مثل ابو العباس مبرد که در حروف تهجی عربی بعضی حروف را مستقل حساب نکرده و گفته است: چون این حروف یک تکیهگاه ثابت در اداء خود ندادند و بر اثر اعراب متغیر هستند تعداد حروف را 28 حرف دانسته است و شاگردان خاص او به این نظر عقیده دارند.
6 ـ یکی دیگر از علت اختلاف میتواند این باشد که بعضی از حروف را علماء قائل به اختصاص عربی هستند مثل حرف ثاء (ث) ولی این خلاف ادعا است چون در زبان فارسی در گویش و نطق شاید این حرف نباشد اما در رسم وجود داشته است.
و این ترتیب حروف ابداع خود خلیل ابن احمد است که برای آن دلائل متقن در مقدمه لغت نامه بیان کرده است.
3. Al-Azhari, Mansour, Muhammad bin Ahmad, Mu’jam Tahzib al-Lughah, Beirut, Lebanon: Dar al-Ma’rifah, 1422 AH.