خلاصة:
فضایل معرفتی محور مباحث معرفت شناسی فضیلت است که رویکردی معاصر در معرفت شناسی و متاثر از احیای اخلاق فضیلت گرا در غرب است. این رویکرد در پاسخ به مشکلات معرفت شناسی به جای تمرکز بر ارزیابی معرفتی باور به ارزیابی معرفتی فاعل شناسا میپردازد. با توجه به ظرفیت فضایل معرفتی در کسب معرفت و موجه سازی باورها در معرفت شناسی معاصر، با روش توصیفی تحلیلی به بررسی آن پرداختیم. اختلاف در تبیین فضایل معرفتی به قوای شناختی یا صفات شخصیتی، این رویکرد را به ترتیب به دوگروه اعتمادگرا و مسیولیت گرا تقسیم میکند. حکمت نظری و عملی مهمترین فضیلت معرفتی است که ارسطو مطرح میکند. لورین کد، مسیولیت معرفتی را فضیلت پایه میداند. سوسا، گلدمن و گرکو نگاهی قوامحور دارند و قوای حسی، استدلال، ادراک، درون نگری و حافظه را از مصادیق فضایل معرفتی میدانند. زگزبسکی عشق به حقیقت را انگیزه بنیادین فضایل معرفتی میداند. بایر یک مدل چهاربعدی برای فضایل معرفتی و نه فضیلت کلیدی در یادگیری مطرح میکند. بر فضیلت گرایی اشکالاتی وارد است؛ ولی به عنوان نگاهی مکمل در معرفت شناسی بخصوص معرفت شناسی دینی مفید است.
ملخص الجهاز:
توجه اين نظريه بيشتر بر منش و قواي شناختي فاعل است و ارزيابي فاعل را مهمتر و بنياديتر از ارزيابي باور ميداند و با مطرحکردن فضايل و رذايل معرفتي، کسب معرفت را براساس آن تبيين و ارزيابي ميکند.
اين نظريه معتقد است که همانند اخلاق فضيلتگرا که وجود فضايل اخلاقي مثل ملکۀ سخاوت منجر به فعل اخلاقي مانند بخشش بدون تکلف ميشود؛ فضائل معرفتي (عقلي) نيز منجر به معرفت صادق ميشود.
مقالات فارسي ارائهشده در معرفتشناسي فضيلت عموماً به تبيين نظريۀ معرفتشناسي فضيلت فيلسوفان غربي بخصوص از منظر زگزبسکي و احياناً نقد آن پرداختهاند و کمتر به ذکر و بررسي مصاديق فضايل معرفتي پرداخته شده است؛ لذا جنبۀ نوآوري اين پژوهش تمرکز بيشتر بر بيان مصاديق فضايل معرفتي و ارائۀ ديدگاه معرفتشناسان شاخص در اين زمينه است؛ همچنين بيشتر به ديدگاه معرفتشناسان فضيلتگراي جديد، همچون جيسون بائر توجه شده است.
با توجه به اينکه تمرکز اين پژوهش بر بررسي مصاديق فضايل معرفتي است، تقسيم براساس نوع تعريف و تبيين ماهيت فضايل معرفتي مهم و مورد توجه است؛ زيرا نحوۀ تبيين فضايل معرفتي در تعيين مصاديق آن، اثر مستقیم داشته است و ملاکهاي ديگر در بيان انواع معرفتشناسي فضيلت، تعيينکننده اختلاف در مصاديق نيست.
ـ بعد مهارتي: طبق نظر بائر براي هر فضيلت معرفتي يک شکل فعاليت شناختي مختص به آن وجود دارد که آن را از بقيه فضايل متمايز ميکند.
2. برخي از نظرات در معرفتشناسي فضيلت، بايد نقد و بررسي و اصلاح شود؛ ازجمله اينکه وجود و بهکارگيري فضايل معرفتي با شرايط مطرحشده توسط انديشمندان فضيلتگرا، حتماً مصيب به واقع و شرط لازم و کافي براي کسب معرفت است.