ملخص الجهاز:
"نام کتاب و آغاز و مؤلف آن این نسخهء ارزشمند خوشبختانه ورق نخستین و آغاز دارد،که از مطالعهء آن مطالب مهمه بدست میآید: بر سر ورق آن بخط اصل نسخهء تعلیق قدیم،مکررا نام«کتاب بحر المعانی و صفو الامانی»نوشته شده،که از انجمله پیش از آغاز بسمله،برجبین صفحهء اول همین نام را به تعلیق خوش نوشته و بعد از کلمهء«الامانی»کلمات«المترجم بالفارسی»نیز دیده میشود.
الخ» این تفسیر تا ورق 32 ب مطابق ذوق صوفیانهء عرفانی با نقل اقوال مشاهیر عرفانی اسلامی امثال جعفر الصادق،ابو بکر وراق،ابو جعفر الفرغانی،بلقاسم،ابو عثمن،منصور بن عبد العزیز،ابو بکر بن طاهر،الدارانی و غیره دوام دارد،و بعد از ختم سورهء الفاتحه، آیات متفرق قرآن عظیم را بمذاق صوفیه با نقل اقوال ایشان شرح میدهد،و از ورق 23 ب قسمت فارسی کتاب آغاز میشود که تا آخر کتاب با نقل اقوال حکما و صوفیان و شرح آن دوام دارد و در بین این حصهء فارسی،گاهی پارچههای مسلسل عربی نیز میآید.
شادروان سعید نفیسی از روی مطالعهء همین نسخهء موزهء کابل،نام کتاب بحر المعانی و صفو الامانی را سهوا در مؤلفات اوائل قرن هفتم هجری ثبت کرده و مؤلف آنرا علی بن عبد الله بن معاذ حلمی بخاری(؟)در حدود 601 ق گفته است.
در کتابهای شرقی بنام بحر المعانی آثار متعددی را میشناسیم،که از آنجمله است: بحر المعانی یکی از اصحاب نجم الدین کبری صوفی معروف سعد الدین محمد بن مؤید حموی (595-658 ق)که مخطوطهء عربی آن در استانبولست(کوپرولو 706)1با بحر المعانی فارسی از سید محمد مکی دهلوی(متوفا 891 ق)2و تفسیر بحر المعانی سوره 78-114 قرآن از محمد بن خواجگی بن عطاء الله مدعو به خاوندمیان(مخطوطهء بانکی پور هند 1153/14)3که بحر المعانی و صفو الامانی خطی کابل،غیر از کتب شناخته شده،و مربوط بدورهء قدیم نثر دری قبل از مغل است."