ملخص الجهاز:
معهذا نخجوانی صاحب «مواد التواریخ» که برحسب تصادف، این دو کلمه، خود متضمن مادة تاریخ شمسی آغاز کتاب مزبور و در گزینش و برداشت شواهد، مورد مراجعة نگارنده بوده است گوید: «معلوم نیست این اعداد در چه زمانی وضع شده و واضع آن کیست؟ پارهای مآخذ و مدارک موجود است که تاریخ استعمال حساب جمل را نزدیک به اوائل اسلام میرساند».
از جمله میرزا علیقلی داغستانی متخلص به واله پس از اتمام تذکرهالشعرائی که خود ترتیب داده بود رباعی ذیل را به طور معما ساخت: این تذکره چون فرحفزای دل شد تاریخش را دل از خرد سائل شد گفتا ز ریاضالشعراء رفت خزان وردی چو بهار سرزده داخل شد حل معما بدین قرار است: از ریاضالشعراء که معادل 1613 است باید ارقام خزان یعنی 658 وضع شود.
غزل : از میان غزلهای فراوان که توسط سرایندگان ایرانی در بهرهگیری از حساب جمل ساخته شده است غزل زیر را از عزتی شاعر عهد تیموری برگزیدهایم که در تاریخ ولادت سلطان محمد ابراهیم میرزا برادرزادة بایسنقربن شاهرخ پرداخته و تمام مصراعهای آن جداجدا برابر رقم 843 است: سحر نسیم صبا بوی گل بما آورد نوا چو سروقدان سوی بینوا آورد هزارجان گرامی فداکنم چوصباح ز شا بجملة آفاق مژدهها آورد نهال ملک همم شاهزاده ابراهیم که سوی او بدول مجد التجا آورد مدام دولت اقبال ملازم او بهدرگهشکه ازو جاهها بهما آورد بیان مولد او این گدا به هرمصرع بیا ببین که چه زیبا و منتها آورد رباعی : رباعی به سبب کشش و گیرایی خاص خود، در پرداخت مواد تاریخ، مورد استفادة بسیاری سرایندگان قرار گرفته است.