خلاصة:
نهجالبلاغه با دقت، ابعاد مختلف زندگی فردی و اجتماعی را میشکافد و حقوق فردی و
رابطه مطلوب مردم و حکومت را بیان میکند. به دلیل تقارن زمان حکومت امیرالمؤمنین با
مظالم بنیامیه، ایشان به تمیز راههای حق از باطل پرداخته و شیوه صحیح دینمداری را در پیچ
و خمهای زندگی سیاسی و اجتماعی نشان داده است. در این زمینه نمونههای فراوانی در
نهجالبلاغه وجود دارد. در این کتاب میتوان به ملاحظه عناوین و مضامینی پرداخت که عناصر
بنیادین جامعه مدنی اسلامی را بازمینمایند؛ به ویژه عهدنامه مالک اشتر در این زمینه بسیار
گویا است.
خصوصیات منفی و خصلتهای مذموم مورد توجه قرار میگیرند که به عنوان مثال واژه
تعصب مورد بحث واقع شده و جوانب منفی و مثبت آن طرح میگردد.
از نظر این مقاله، جامعه مدنی در نزد مسلمانان براساس دو دسته از مفاهیم متقابل تحقق
مییابد که جنبه ایجابی و سلبی دارند. برخی از مواردی که در این راستا استخراج شدهاند
عبارتاند از: دانشورزی و دوستداری دانش، بردباری، دوستی و دشمنی، جایگاه دانشمند،
شور و مشورت، وفای به عهد و حقوق شهروندان.
مجموعه این موارد میتواند قالب یک اندیشه بشردوستانه را ترسیم کند. در این
زمینه،
عهدنامه مالک اشتر رعایت حقوق مردم را به بهترین شکل توصیه میکند و نکات متعدد آن
میتواند در جوامع مختلف مورد توجه قرار گیرد.
ملخص الجهاز:
"کلید واژهها: فرد، اجتماع، جامعه مدنی، حقوق، تعصب، کبر نهجالبلاغه از آثار منحصر به فرد و معتبر دینی، اجتماعی، تاریخی، سیاسی و اخلاقی است که پرچمدار عدالتخواهان و آزادمردان جهان در تاریخ اسلام، در صفحه صفحه آن با موشکافی و دقت کامل ابعاد مختلف زندگی فردی و اجتماعی را میشکافد و بنیاد یک جامعه مدنی و ارتباط سالم انسانها از منظر حقوق فرد و جامعه و رابطه مطلوب میان مردم عادی (رعیت) و حکومت (زمامداران) را بیان میکند.
بنابراین، تنها به برخی عناوین و مضامینی که عناصر بنیادین یک جامعه مدنی اسلامی را میتوان با تکیه بر آن، از کلام حضرت علی علیهالسلام استخراج کرد اکتفا و اشاره میکنیم و برخی نکات جالب و انسانمدارانه و جامعهشناختی عهدنامه معروف مالک اشتر را بازگو مینمائیم؛ عناوین و نکاتی که با تکیه بر آنها میتوان قالب اندیشه امام علیهالسلام را در روابط اجتماعی، سیاسی و حکومتی با حفظ حقوق همه قشرها و گروهها اعم از مؤمنان و غیر مؤمنان مسلمان و حتی نامسلمان، که تنها به صرف انسان بودن مطرح بوده، ترسیم کرده و بازشناسیم."