ملخص الجهاز:
"» (23)حکیم ابو القاسم طوسی، قدرت اشراف و سوخرا را به نظم کشیده است:همی گفت هر کس که جز تاج شاهندارد ز ایران ز گنج و سپاهنه فرمانش باشد به چیزی نه رایجهانی بشده بنده سوخرایهر آنکس که بد رازدار قبادبر او این سخنها همی کرد یادز گفتار بد شد دل کیقبادز رنجش بدل بر نکرد ایچ یادو نیز در جای دیگر میسراید:همی رفت شادان سوی شهر خویشز هر کام برداشته بهر خویشS}همه پارس او را شده چون رهیهمه بود جز تاج شاهنشهیبران بود که من شاه بنشاندمبه شاهی برو آفرین خواندمز گفتار بإد شد دل کیقبادز رنجش بدل بر نکرد ایچ یادپروکوپیوس، مورخ رومی در شرح جنگهای ایران و روم در دوره ساسانی، مواردی از اقتدار و استقلال سوخرا را در مسائل سیاست خارجی و مذاکره با رومیان نشان میدهد.
گر چه جنبه سیاسی این تدبیر در این پژوهش بیشتر جلب توجه خواهد کرد، آیا هدف قباد، بازنگری دینی در اصلاح نظام آتشکدههای ایران و تجدید نظر در خاستگاه ساسانیان یعنی معبد و آتشگاه نبوده است؟ (25) این رفورم دینی، تضعیف قدرت اقتصادی آتشکدههای ایران و کاهش نفوذ موبدان را در پی داشت و در واقع بازنگری اساسی در بنیاد جامعه و دولت ساسانی است که در معبد آناهیتای استخر متولد شدند و دین زردتشی را رکنی از ارکان حکومت قرار دادند.
ک. س تداوم و تحول در تاریخ میانه ایران، ترجمه یعقوب آژند، تهران، نشر نی، 1372؛طباطبایی، جواد، خواجه نظام الملک، تهران طرح نو، 1375؛عبد الحسین زرینکوب، نمونههایی از مشترکات دین زرتشتی و اسلام را نشان میدهد که میتواند در بحث تداوم مورد توجه قرار گیرد:«در آئین مسلمانی، بسیاری از آداب و عقاید وجود داشت که با عقاید کهنه مجوس سازگار بود."