ملخص الجهاز:
"همین ابو ریحان بیرونی کتابی دارد به نام پاتنجل از زبان سانسکریت ترجمه کرده و آن طریقهای است که انسان به حقیقت مطلق برسد از راه ریاضت،و از فقهای قرن هفتم هجری یکی از شاگردانش این کتاب«پاتنجل»را برد پیش این فقیه با حالت منفی که این کتاب چیست که ابو ریحان ترجمه کرده،استادش وقتی نگاه کرد چشمانش پر از اشک شد.
سید رضی وقتی که ابو اسحاق صابی فوت کرده بود،(از صابئین یعنی ستاره پرستان)مرثیه گفت و اظهار تأسف کرد از اینکه او از این دنیا رفته است.
زمانی بود که در اروپا اصلا پزشکی وجود نداشت و علم جراحی از اسپانیای اسلامی رفت به اروپا،یکی از کتابهای جراحی که 800 سال پیش به زبان لاتین ترجمه شده بود بنام التصریف در علم پزشکی و جراحی و ابزارهای جراحی نوشته خلف بن عباس زهراوی است که بعد هم به زبانهای مختلف ترجمه شد.
یکی از رمزهای پیشرفت علم در اسلام این بود که یک عالم مسلمان تحمل مخالفت خودش را باید داشته باشد.
ناصرخسرو میگوید: با خصم گویی علم،که بیخصمی علمی نه پاک شد نه مصفا شد زیرا که سرخ روی برون آمد هر کو به سوی قاضی تنها شد در کتاب رجال نجاشی آمده شخصی بنام ابو الحسن سوسنگردی آمد پیش این رقبه رازی(از متکلمان شیعه امامیه)که کتابی نوشته بود بنام کتاب الانصاف فی الامامه.
اینگونه اسلام راه علم را باز کرد و این شکفتگی هم که در علم پیدا شد به علت همان آزادی ابراز عقیده و تحمل شنیدن قول مخالف بود.
در مدرسههای نظامیه، تفکر اشعری اجباری بود یعنی آزادی و حریت عقلی وجود نداشت و این خود یکی از علل انحطاط علوم در عالم اسلام شد."