خلاصة:
ساخت جملات اسنادی در زبان فارسی به صورت «مسندالیه + مسند + فعل اسنادی» است. زنجیره «مسند (اسم یا صفت) + فعل اسنادی» چنان زایاست که هیچ کاه اقلامی چون خنک شدن، زیبا بودن، چاق شدن، خوشحال بودن، معلم بودن، مهندس شدن را در واژگان یا فرهنگ های فارسی به صورت مدخل ضبط نمی کنند. در این مقاله، به دنبال آرا طباطبایی (1384) نشان داده ایم که در زنجیره «صفت + کردن»، «کردن» غالبا نه همکرد بلکه فعل اسنادی سببی است که با فرایندی سببی ساز از روی زنجیره «صفت + فعل اسنادی» تولید می شود. در این معنا زنجیره «صفت + فعل اسنادی سببی ’کردن‘» را نیز به دلیل زایایی این الگوی ساختاری نباید در واژگان ثبت کرد. در پایان، درباره دسته ای از ترکیب ها که با فعل اسنادی ساخته می شوند ولی باید آنها را در واژگان ثبت کرد بحث کرده ایم.
ملخص الجهاز:
"مثلا،اگر مدرسه کردن را در جملهء بالا فعل مرکب بگیریم،باید تمام موارد«اسم؟کردن»در مثال زیر را هم از جملهء افعال مرکب فارسی بشماریم: او این ساختمان را بقالی/بیمارستان/مسجد/دانشگاه/نانوایی/فروشگاه/کتابخانه...
مثلا ترکیبهای تبکردن،نالهکردن،سوفهکردن،غشکردن و تهدید کردن همه از جمله افعال مرکب محسوب میشوند نه ساختهای سببی اسنادی و به همین دلیل نمیتوان آنها را به ساختهای اسنادی مبدل کرد: او تبکرد.
ج)همیشه میان مسند الیه و مسند در جملات اسنادی رابطهء همسانی وجود دارد به حدی که میتوان این دو را یکی دانست: نازنین درسخوان است.
(سحر دکتر) با اعمال فرایند سببی سازی برجملات فوق به ساختهایی میرسیم که در آنها نیز رابطهء همسانی میان مسند الیه(که به جایگاه مفعول رفته است)و مسند وجود دارد: محمد نازنین را درس خوان کرد.
یکی از ویژگیهای افعال اسنادی این است که،در بسیاری از موارد،میتوان فعل اسنادی جاری را در جملات گوناگون به فعل اسنادی نتیجهای مبدل کرد و بالعکس: او زیباست.
فعل سببی«کردن»در زنجیرهء«صفت؟کردن»از این حیث نیز فعلی اسنادی است؛زیرا اولا همانند«شدن»فعلی نتیجهای است که رابطهای به نتیجه رسیده را میان مسند الیه و مسند بیان میدارد: باران هوا را خنک کرد.
مثلا زنجیرهء چاقکردن در معنای اصطلاحی آن بسیاری از ویژگیهای ساخت اسنادی خود را حفظ میکند و میتوان آن را با افعال اسنادی«بودن»و«شدن»به کار برد: دماغت چاق است؟ رفتی دکتر،چاق شد؟ اما زنجیرهء زرد کردن در معنای اصطلاحی تمام ویژگیهای افعال اسنادی را از دست میدهد.
مثلا اگر جمله این ساختمان مدرسه شد را مجهول جملهء آنها این ساختمان را مدرسه کردند در نظر بگیرم،خودبهخود،فعل مرکب مدرسه کردن را به فهرست افعال فارسی افزودهایم."