خلاصة:
ضرورت استفاده از رویکرد جنسیتی در پژوهش ها
اعزازی شهلا*
* دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه علامه طباطبایی
در سال های اخیر، دیدگاههای نظری جدیدی که در علوم اجتماعی مطرح شده است. مفاهیم جدید، تغییراتی در علوم متداول ایجاد نمود. رویکرد جنسیتی از سه دهه قبل مطرح شد، و با تاکید بر تفاوت میان جنس- جنسیت و کلیشه های جنسیتی بر کم توجهی نظری و پژوهشی علوم، نسبت به مسایل زنان انتقاد کرد. هدف از رویکرد جنسیتی توجه به موقعیت خاص زنان در ساختار اجتماعی و توجه به تجارب متفاوت آنان است. این پژوهش نیز، در مورد شناخت از موقعیت نابرابر برای کاهش یا از میان بردن علل تبعیض انجام شده است.
نابرابری جنسیتی از مباحث مهم در آموزش و پرورش ایران است. پژوهش های اجتماعی وسیله ای برای شناخت مسایل و مشکلات موجود در آموزش و پرورش هستند، در این حوزه فعالیت های زیادی انجام گرفته است. به نظر می رسد بررسی ها در مورد دختران، به دلایل بافت اجتماعی حاکم بر سازمان های پژوهشی، با رویکرد جنسیتی فاصله داشته و تنها با تاکید بر متغیر جنس، به عنوان عامل تفاوت میان دختران و پسران صورت می گیرد.
ملخص الجهاز:
این مقاله پس از توضیحی در مورد شکلگیری دانش جدید و علل در حاشیه ماندن زنان بر اهمیت رویکرد جنسیتی تأکید شده است و سپس نگاهی کوتاه به پژوهشهای انجامشده در حوزه آموزشوپرورشهردو ایران میاندازد تا مشخص گردد این پژوهشها مسایل و مشکلات دختران دانشآموز را چگونه بررسی کرده است.
ساندرا هاردینگ(1987)مطرح میکند،آنچه،ویژگی تحقیقات با رویکرد جنسیتی است انتخاب روش تحقیق نیست بلکه بیشتر از آن طرح مسایل و مباحث در حوزههایی است که تاکنون به آنها توجه نمیشد،انتخاب فرضیهها و شواهدی که تاکنون مورد بهرهبرداری قرار نمیگرفت و همچنین هدف از انجام تحقیق است که آیا با هدف ازمیانبردن نابرابریها و توانمندسازی افراد و یا با هدف نمایش تفاوتها یا تشابهات میان افراد صورت میگیرد.
هرچند که در رویکرد جنسیتی تأکید خاصی بر روی جنس محقق مشاهده نمیشود و هرچند که نباید گمان برد که زنان بیشتر از مردان در مورد مسایل جنسیتی حساستر هستند،اما باتوجه به اهمیت تجارب مشترک در پژوهشها باید درنظر گرفت که در انجام طرحهای تحقیقاتی،وجود مجری طرح،که دارای تجارب مشترک با سوژه است،میتواند به بررسی نکات دقیقتری بپردازد.
جنس راهنما یا ناظر:اگر دختران دانشجو در انجام پژوهشها از پسران فعالتر هستند اما باتوجه به ساخت مردانه دانشگاهها(تعداد بیشتر استادان مرد به زن و قرار گرفتن مردان در سلسلهمراتب بالای دانشگاهی)اکثر استادان راهنما را مردان تشکیل میدهند و زنان در هردو نوع پژوهش در اقلیت هستند.
(به تصویر صفحه مراجعه شود) رویکرد جنسیتی مطرح میکند که نه فقط بهکارگیری نظریههای علوم متداول کاربردی برای شناخت نابرابریهای وجود ندارد،بلکه بیشتر از آن با استفاده از آزمونها و مقیاسهایی که براساس پژوهشهای مردان تنظیم شده است،نمیتوان شرایط دختران را مورد بررسی قرار داد،زیرا در این حالت تجارب ویژه دختران و زنان مدنظر نیست.