خلاصة:
در این مقاله مباحث زیر،مورد بررسی قرار گرفته است: الف:ساختمان صفت که در جهانگشای چهار نوع صفت به کار رفته است. ب:تعدد موصوف و صفت؛در جهانگشای برای یک موصوف گاهی بیش از یک صفت آمده است،تعدد صفت هم قبل از موصوف و هم بعد از موصوف به چشم میخورد. ج:مطابقت موصوف و صفت در شمار؛در زبان فارسی صفت همیشه مفرد است موصوف چه مفرد باشد چه جمع؛اما در کتب قدیم و از جمله جهانگشای تحت تأثیر زبان عربی مطابقت موصوف و صفت زیاد بکار رفته است. د:مطابقت موصوف و صفت در جنس؛در زبان فارسی جنس دستوری وجود ندارد اما تحت تأثیر زبان عربی در کتب قدیم و از جمله جهانگشای مطابقت موصوف و صفت قابل توجه است. ه:درجات صفت،در جهانگشای 3 نوع صفت:مطلق،تفضیلی و عالی بکار رفته است که هر یک انواعی دارند.
ملخص الجهاز:
"د:مطابقت موصوف و صفت در جنس؛در زبان فارسی جنس دستوری وجود ندارد اما تحت
تأثیر زبان عربی در کتب قدیم و از جمله جهانگشای مطابقت موصوف و صفت قابل توجه است.
الف)اسم+صفت مطلق-جزء اول نهاد،جزء دوم مسند است:دلتنگ 5/41/3،
ج)صفت مطلق+اسم(جزء اول مسند جزء دوم است):
د)صفت فاعلی+اسم(جزء اول مسند جزء دوم است):خامل ذکر 02/651/1،
ه:صفت مفعولی+اسم(جزء اول مسند جزء دوم است):بسته بنان 6/662/2،
در تاریخ جهانگشا برای یک موصوف گاهی بیش از یک صفت آمده است.
وقتی سه صفت قبل از موصوف میآید،اغلب به صورت زیر است:
ج:گاهی با یک موصوف هم صفت پیشین و هم صفت پسین آمده است: این چنین دو بنای بلند ارکان پاکیزه میدان 3/58/1 آن دو بدبخت دیوآسا 21/351/1 این چنین
اینک ترکیباتی که در آنها مطابقت صفت بیانی و موصوف به کار رفته است:
چون هفت اورنگ ایستاده(بودند)2/52/32-مطابقت موصوف و صفت
مواثیق و عهود غلاظ و شداد 5/31/2 ب:مطابقت موصوف و صفت،وقتی صفت به صورت باز بسته(مسند)به کار رفته است.
وقتی موصوف نهاد و صفت مسند است،گاهی مطابقت صورت گرفته است:
کتب قدیم به وفور و در زبان فارسی معاصر بندرت مطابقت موصوف و صفت را داریم.
تاریخ جهانگشا نیز مطابقت موصوف و صفت در جنس قابل توجه است:
اینک ترکیباتی که در آنها مطابقت موصوف و صفت در جنس به کار رفته است:
یادآوری:گاهی به جای صفت تفضیلی در جهانگشا صفت عالی به کار رفته است: -از جمله مقربان بزرگترین بود.
به عنوان صفت مطلق و تفضیلی به کار رفته است،در تاریخ جهانگشا همه جا به صورت
در مثال زیر صفت عالی با موصوف مفرد،بدون اضافه آمده است:"