خلاصة:
ابن سینا در بحث از مناط نیازمندی اشیا به علت،برخلاف متکلمان،معتقد است که این نیاز به امکان اشیا برمیگردد نه به حدوث زمانی آنها،او با توجه به تفاوت بین حدوث و امکان متعلق فعل فاعل را وجود شیء ممکن میداند.ازاینرو ابن سینا به حدوث ذاتی عالم قائل است.اما حکیم سبزواری با رویکردی کاملا عرفانی نظریه حدوث اسمی را مطرح کرده است.از نظر او وجود ممکنات،ناشی از صقع ربوبی بوده و لذا مسبوق به عدم نمیباشند و هیچ حدوثی در آنها راه ندارد.از سوی دیگر وجود منبسط به عنوان فعل حق در عالم دارای مراتبی چون مرتبه عقل و سپس مرتبه نفس،مثل معلقه،صور نوعی و جسمیه و هیولا میباشند.این مراتب مسبوق به عدم و متأخر از مرتبه احدیت و حادث هستند.این اسما و رسوم به دلیل اینکه حادثاند،در نهایت زایل میشوند.
ملخص الجهاز:
"از طرف دیگر وجود منبسط که فعل حق است،در عالم دارای مراتبی از مرتبه عقل و سپس مرتبه نفس،مثل معلقه،صور نوعی و جسمیه و هیولاست و این اسامی یعنی عقل و نفس،نامهایی هستند که مسبوق به عدم و تأخر از مرتبه احدیت میباشند و از آن جایی که متأخر از مقام احدیت هستند،حادثاند؛یعنی مسبوق به عدم خود در مرتبه احدیتاند،این اسما به دلیل اینکه حادثاند در نهایت،زائل میشوند،همانطوری که هرچه قدیم است عدمش محال است(سبزواری،9631،ص 28-38)وی در ادامه با توسل به شواهد قرآنی و بیان معصوم،دلایل خود را اینگونه بیان میکند که در بیان قران که میفرماید: ان هی الا اسماء سمیتموها انتم و آبائکم ما انزل الله بها من سلطان؛» «بتهای مورد پرستش(لات و عزی)نامهایی هستند که خدا سلطان و شاهد و گواهی برای آنها نفرستاده است و این کاری است که شما و پدرانتان میکنید»(نجم،32).
شارحان منظومه نیز در شرح بیان حاجی به تعارضاتی در بیان وی پی برده و میگویند،وی با شاهد آوردن از قرآن کریم «ان هی الا اسماء سمیتموها انتم و آبائکم ما انزل الله بها من سلطان» (نجم،32)در نظر دارد که بگوید با توجه به مرجع ضمیر «هی»که بت(لات و عزی)بوده،این ماهیات نیز همانند ایشانند هیچ سلطنتی در ایشان نیست و از امور اعتباری میباشند و از طرف دیگر با کلام حضرت علی(علیه السلام)که میفرماید:«و حکم التمییز بینوته صفته لا بینونه عز له»برای حدوث موضوعی باقی نمیماند و ایشان با توجه به این مطلب نفی موضوع مینماید حاصل دعوی در حادث اسمی به دو مسأله بازمیگردد:1-وجو امکانی از صقع ربوبی است؛2-ماهیت در حد نفس خود دارای هیچ شیئیتی نیست تا بتواند حادث یا قدیم باشد."