خلاصة:
جاهلیت، مصدر جهل به معنای انجام فعل غیرعلمی یا غیرعقلانی، مصادیق و نمودهای مختلفی دارد. یکی از آنها مسئله پرستش است که در دوران جاهلیت به شیوههای گوناگون نمود یافته بود. بتپرستی، آتشپرستی، جنپرستی و اجرامپرستی مشهورترین آیینهای پرستش آن دوران بود. هدف از این نوشتار، آشنایی با نحوه اجرامپرستی اقوام جاهلی و دوران پیش از آن، اسامی اجرام سماوی مورد پرستش، اهمیت اجرام سماوی و تأثیر آن در زندگی زمینی و آثار طبیعی در نزد اعراب جاهلی و تأثیر عقیده اجرامپرستی در علم ستارهشناسی به ویژه در مناطق بیابانی است که گاهی جلوههای مسخرهآمیز و خندهدار به خود میگیرد. نویسنده با استفاده از روش مطالعه و بهرهگیری از منابع به این موضوع میپردازد. در دین اسلام، پرستش اجرام و هر موجودی غیر از خدا شدیدا مورد نکوهش قرار گرفته است.
ملخص الجهاز:
"جواد علی نیز در این مورد به اشتباه برخی از اخبارنویسان اشاره میکند و میگوید: برخی بر این گمان هستند که چون در متون، نامی از قمر ـ که مورد پرستش بود ـ ندیدند، نتیجه گرفتند که اعراب ماه را نمیپرستیدند؛ ولی آنان بر این نکته متفطن نبودند که اعراب، اصنام، یعنی همان اجرام آسمان را واسطه و شفیع خدایان قرار دادند.
برای نمونه مریخ را ربالنوع جنگ، مشتری را ربالنوع عدالت و دانش، عطارد را ربالنوع وزیران و آفتاب را پادشاه همه میدانستند!32 اما علامه طباطبائی نظر برخی از محققان را نقل میکند که قایل هستند عموم وثنیمذهبان خورشید و ماه را تعظیم میکردند، ولی آنها را نمیپرستیدند و تنها صابئان بودند که این دو را عبادت میکردند.
35 با توجه به اینکه اعراب بیشترین تأثیر را از صابئان پذیرفتند، مختصری از عقاید آنان را بیان میکنیم: علامه طباطبائی درباره اصل معنای بتپرستی و بتپرستی صابئانوتنوع در پرستش بتپرستان میفرماید: وثنیت برای تنزیه خداوند و به دلیل عدم درک او به وسیله عقل، وهم و حس، ناچار میشود که از راه تقرب به مقربان او به سوی خدا توجه کند و مقربان درگاه او همان کسانیاند که خدای تعالی تدبیر شئون مختلف عالم را به آنان واگذار کرده است.
94 در متون قبایل دیگر، بحث عبادت زحل و مشتری و سیارات دیگر نیز آمده است؛ ولی نامی از قمر نیست تا جایی که برخی گمان میکردند که ماه پرستش نمیشد، در حالی که به این نکته توجه نداشتند که برخی از بتها واسطه و شفیع اجرام آسمانی بودند."