ملخص الجهاز:
*** 22-بینش محقق با دیدگاههای مردم عادی تفاوت فاحش و فاصلهء بسیار دارد برای مثال مردمان را ملاحظه میکند که در کالبدشان اندیشهء سود و زیان و حرص و آزی مشهود است که آنها را چه بسا به جوش و خروش و غوغا و ماجراجوییها وامیدارد11اما محقق واقعبینانه با شاعر فارسی زبان21دمساز است: سود و زیان عشق،به حکم ضرورت است ما را در این معامله هیچ اختیار نیست و با سر حلقهء رندان جهان-حافظ-هم آواز که سروده است: سالها پیروی مذهب زندان کردم تا به فتوای خرد،حرص به زندان کردم31 و با همهء این اوصاف و آراستگی به سرفرازیها و سربلندیها از آزمایشهای نفسانی و گذار از سالهای دشوار حیات علمی و عقلانی و در رهگذر تلاشها و کوششهای عافیتسوز،محقق همچنان درصدد دستیابی به جوهر معرفت و عصارهء دانش و فضیلتی است که برای دیگران نیز متضمن سود و فایدتی به گونهیی باشد که بتواند منشأ خدمت بیشتری واقع شود و از پرتو چنین باور داشتی است که از دشواری کارها هیچگاه نمیگریزد و با اعتماد به نفس و از سر هوشمندی اعلام میدارد که«مشکلی نیست که آسان نشود»و در طی انجام وظیفهء خطیر خویش بر آن سراست که کار خود را هرچه بدتر انجام دهد و در گذار از راه بخردانهیی که شاید مقبول عام هم نباشد اما«به سوی عاقبت خیر41»میرود-تردیدی به خود راه نمیدهد چنانکه به دستاویز تهمت و دشنام نیز-که دستافزار نابخردان و بیمایگان است-هیچگاه متوسل نمیشود و به کارشکنیهای کودکانهء ناشی از ضعف نفس برخاسته و مایه گرفته از حسد نمیپردازد بلکه شیوه و سیره و روش و منش او مصداق تمثیل عارف بزرگ جلال الدین محمد بلخی در مثنوی است آنچه که کرهء اسب به مادرش شکایت برد که هرگاه برای آب خوردن میروم،ستوربانان صفیر میزنند و غوغا میکنند و من رمیده و تشنه میمانم و چنین پاسخ شنید: ...