خلاصة:
جابهجایی واجی-فرایندی که در آن ترتیب واجها معکوس میشود-موضوع مطالعات بسیاری بوده است.جابهجایی واجی میتواند منظم یا غیرمنظم باشد.این فرایند در حوزهء واجشناسی،مطالعهء همزمانی را به مطالعهء در زمانی پیوند میدهد.هدف این مقاله،بررسی جابهجایی واجی در زبان فارسی معاصر و نیز بهطور در زمانی در زبان پهلوی(ایرانی میانه)و فارسی معاصر است.پس از مقدمه،ماهیت فرایند جابهجایی واجی از دیدگاههای مختلف بررسی و سپس به انواع این فرایند اشاره میشود.در بخش اصلی مقاله،دادههای زبان فارسی و پهلوی بررسی میشود.تحلیل دادهها نشان میدهد که در زبان فارسی،جابهجایی واجی در چارچوب نظریهء بهینگی به منظور رعایت اصل آرایش رسایی،قانون برخورد هجایی و محدودیت عدم آغازه هجایی پیچیده،انجام میپذیرد.
ملخص الجهاز:
"بررسی جابهجایی واجی در زبان ایرانی میانه و ایرانی جدید (از دیدگاه همزمانی،تاریخی و نظریه بهینگی) دکتر محمد رضا احمدخانی استادیار دانشگاه پیام نور ورامین چکیده جابهجایی واجی-فرایندی که در آن ترتیب واجها معکوس میشود-موضوع مطالعات بسیاری بوده است.
)76:1891 liuertnoM( راهحل معمول برای تبیین جابهجایی واجی آن است که گفته میشود این پدیده از نظر آوایی کمتر از پدیدههای دیگر طبیعی است و بیشتر انگیزهای واجشناختی دارد.
ffohtsO بروگمان1 (1878)اشاره شد و سپس بروگمان )643:2091( به تبیین این نکته پرداخت که جابهجایی واجی زمانی روی میدهد که آرایش آواها بینشان نیستند و این عاملی میشود که گروهی از آواها در جایی قرار گیرند که برای گوینده تولید آن سادهتر باشد.
اولتان )383:8791 natlu( شرایطی را برای وقوع جابهجایی واجی بیان میکند: الف)کوتاهشدگی از جمله حذف واکه پایانی در فارسی: xrus>arxus ب)قاعده هجای باز،همانند زبان فرانسه: relbuort>relbrot که در آن توالی rot به منظور رسیدن به هجای باز به uort تغییر یافته است.
در اینباره عامل جابهجایی واجی خودداری از واج میانجی واکه است، یعنی هجای بدون همخوان آغازی: inaumtraku>nawmarku بهطور خلاصه در این قسمت مشخص شد که هدف جابهجایی واجی،ارائۀ ساختار هجایی بهتری برای تولید و درک آواهای گفتاری است.
تغییر الگوی هجایی VCC در زبان پهلوی به CVC در ابتدای واژه در فارسی به منظور سادهسازی هجای آغازین واژه برای تولید سادهتر و در راستای محدودیت عدم پیچیدگی آغاز است که بیان میدارد در برخی زبانها همچون فارسی این محدودیت وجود دارد که دو آوای آغازی واژه نباید همخوان باشد،بلکه یکی همخوان و دیگری واکه باشد."