توضیح الاخلاق خلیفه سلطان تحریری از اخلاق ناصری خواجه نصیرالدین طوسی مقالة

ملخص الجهاز:

"توضیح الاخلاق خلیفه سلطان تحریری از اخلاق ناصری‌ خواجه نصیر الدین طوسی آسیه کازرونی پژوهشگر ادبیات فارسی شماری از شاهکارهای نظم و نثر پارسی نه تنها در زمان خود خوانندگان فراوان دارد،در روزگاران بعد نیز همچنان مورد استقبال اهل معنی است بعضی آن را می‌خوانند و برخی‌ به شرح و تقلید آن می‌پردازند. » آنچه از دیباچه توضیح الاخلاق برمی‌آید،این است که خلیفه سلطان از این دو تحریر آگاه بوده و نسخه یا نسخی را اساس کار خود قرار داده که با تحریر دوم کتاب مطابقت‌ دارد. گفتنی است سه مورد دیگر در کتاب اخلاق ناصری نسخه بدلهای«علیه السلام» دارد زیراکه خواجه نصیر الدین طوسی نیز مردی شیعه مذهب بوده و چنین تفاوتهایی را نمی‌توان به کلی به خلیفه سلطان نسبت داد. اکنون با در نظر گرفتن ویژگیهای یاد شدهء توضیح الاخلاق باید پرسید انگیزهء خلیفه سلطان از تحریر این کتاب چه بوده است؟در متن کتاب اخلاق ناصری دشواریهای‌ بسیاری دیده می‌شود که ضرورت گشودن این پیچیدگیها محسوس است. برخی از ویژگیهای نثر صفوی در متن توضیح الاخلاق به‌ویژه‌ در دیباچهء کوتاهی که خلیفه سلطان بر این کتاب نوشته است به خوبی آشکار است، همچون آوردن چرب زبانیها،خالی بودن عبارات از اندیشه و مطلب،جمله‌های دراز، اضافه‌های پی در پی و تکلف‌های سرد. نسخهء دانشگاه تهران حاشیه‌های فراوانی دارد که بر سه دسته‌اند:نخست حاشیه‌های‌ اندکی که به خط دیگری در آغاز هر فصل یا مقالت آمده و نام آن را بیان کرده است؛دوم‌ افتادگیها و نادرستیهایی که نسخه‌نویس پس از بازخوانی کتاب آن را دریافته،با مشخص‌ کردن جایگاه آن در متن،به قلم خود در حاشیه افزوده است؛سوم نوشته‌هایی است‌ افزون بر متن کتاب اخلاق ناصری اما وابسته به آنها به خط کاتب."