خلاصة:
با کنکاش در منابع تراجم‌نگاری و کتاب‌شناسی قرن‌های سوم و چهارم هجری، درمی‌‌یابیم که کتاب «الفتوح» و نویسندة آن در جایگاه مناسبی قرار ندارند و پیرو آن، زندگی‌نامه ابن‌اعثم کوفی؛ مشخصات واقعی، مذهب، آثار و سایر ابعاد زندگی وی، به‌طور دقیق شناسایی نشده‌است. برپایة بایستگی معرفی و شناخت هرچه بیشترکتاب «الفتوح» و جستجو در شرح‌حال نویسندة آن، پژوهش حاضر شکل گرفته است. هرچند کتاب «الفتوح» به‌خاطر برخی از گزارش‌های ناسازگار با مذاق مذهب تسنن، به محاق رانده شده است، با وجود این، مذهب واقعی نویسنده را می‌توان از آن به دست آورد که شدیدا پایبند مکتب خلفا بوده است. با اینکه ابن‌اعثم، منابع و مصادر گزارش‌هایش را آن‌گونه‌که باید، به دست نمی‌دهد، کتاب «الفتوح» با توجه به تخصص نویسنده، تخصصی بودن کتاب و تناسب هندسی گزارش‌های تاریخی آن، اطمینان عرفی را برای خوانندگانش به ارمغان می‌آورد.
ملخص الجهاز:
"65 البته با استناد به این دسته از مطالب کتاب ابن‌اعثم نمی‌توان شیعه بودن وی را اثبات کرد، زیرا هرچند بخش‌های زیادی از کتاب الفتوح به امام علی‌علیه‌السلام اختصاص یافته، لکن او بیش از امام علی‌بن ابی‌طالب، به تمجید و ذکر فضایل ابوبکر و عمر پرداخته و مطالبی را درباره شیخین مطرح کرده است که با اعتقاد شیعی سازگاری ندارد.
. از شرحبیل‌بن ابی‌عون نیز روایت کرده است: که ملک بحار (فرشته مأمور دریاها) بال‌هایش را در بحر عظیم، پهن کرد و به اصحاب دریا اعلان عزا نمود و گفت: فرزند محمد مقتول و مذبوح است و سپس آمد به پیامبر خبرداد و زمین کربلا را به ایشان نشان داد و افزود که در این سرزمین، دو گروه با هم می‌جنگند و یکی از آنها ستم پیشه است که فرزندت حسین را به قتل می‌رساند.
البته پذیرش همه گزارش‌های مربوط به این روایت در کتاب الفتوح مشکل است، خصوصا آنجا که ابن‌اعثم به قصه سرایی روی آورده و فرشته‌ها را به صورت حیوانات وحشی و اهلی گزارش کرده است، علاوه بر اینکه معلوم نیست راوی چگونه فهمیده است که مجموعه حیوانات در حضور پیامبر‌صلی‌الله‌علیه‌وآله فرشته هستند؟ همچنین در گزارشی که ابن‌عباس ادعای رؤیت جبرئیل را کرده است، این پرسش مطرح می‌شود که آیا ابن‌عباس واقعا توانایی دیدن فرشته وحی را داشته است همچنین آیا ابن ابی‌عون که گفته است فرشته مأمور بحار را دیده که بال‌هایش را در بحر عظیم پهن کرد و به اهل دریا اعلان عزا نمود، چنین قدرت معنوی و ما ورایی داشته که بتواند فرشته را ببیند و از شبه جزیره خشک حجاز، «بحر عظیم» را مشاهده نماید و..."
(
, 
, 
)
