خلاصة:
مشارکت یکی از روشهای تأمین مالی فعالیتهای اقتصادی است که مورد تأیید اسلام بوده و بر اساس مبنای فقهی آن،از در هم آمیختن سرمایه شرکاء شکل میگیرد و همهء شرکاء حق دخالت و نظارت بر فعالیت اقتصادی و مدیریت آنرا دارند؛از جمله اساسیترین مفاهیم قرارداد مشارکت،تقسیم سود و زیان در انتهای فعالیت اقتصادی و یا قرارداد،به نسبت سرمایه هرکدام از شرکاء است.مهمترین چالشهایی که بانک در اجرای صحیح قرارداد مشارکت با آنها مواجه است،عبارتاند از:الف.لزوم نظارت و دخالت در فعالیت اقتصادی و در نتیجه استفاده از برخی ناظران که موجب افزایش هزینههای بانک خواهد شد؛ب.مشکل اطلاعات نامتقارن و بیاعتمادی به گزارش سود و زیان از طرف متقاضی؛ج.نااطمینانی نسبت به نتایج فعالیت اقتصادی و در نتیجه،ریسک سوخت شدن منابع و ریسک بازار.اجرای صحیح قرارداد مشارکت، علی رغم وجود چالشهای مذکور،نتایج مطلوب اقتصادی خواهد داشت که هزینههای مربوط به چالشهای فوق را برطرف خواهد کرد.برخی از نتایج مطلوب اقتصادی عبارتاند از:توزیع عادلانه درآمد؛کاهش فشارهای تورمی و هزینه تولید؛افزایش بهرهوری؛افزایش سرمایهگذاری و اشتغال؛نیاز نبودن به وثیقه و توزیع ریسک.برای اجرای صحیح قرارداد مشارکت و نیز برطرف کردن چالشهای مذکور راهکارهایی ارائه شده است که عبارتاند از:مشارکت کاهشیابنده(فروش تدریجی سهم بانک به متقاضی)؛قراردادهای تشویقی(تحریک متقاضی به تلاش بیشتر و ارائهء گزارش صحیح سود و زیان)؛بیمهء قراردادها؛در نظر گرفتن حساب ویژه برای زیانهای احتمالی؛ توزیع ریسک تسهیلات پرداختی و کاهش سهم سود بانک(برای مقابله با شوکهای اقتصادی و دوران رکود).
Musharakah as one of the approved financing methods for economic activities by Islam and according to its jurisprudential basis is formed through the blending of partners’ fund. All partners have the right to contribute and monitor and manage the economic activity. One of the major concepts in Musharakah contract is profit-loss sharing (division of profit and loss) proportionately to every partner’s fund at the end of the contract or the economic activity. Major challenges which banks face in the appropriate performance of Musharakah contract are as follow: a) the necessity of supervision and auditing in economic activities، hence using some auditors which end with the increased costs. b) Asymmetric information and lack of confidence towards the income statement prepared by the applicant. c) Uncertainty about the economic activity results، hence market risk. Despite the afore- mentioned challenges، appropriate implementation of Musharakah contract will have desired economic consequences which cover the costs related to these challenges. Some of the desired economic results are: equitable income distribution، decreasing inflationary pressures and decreasing production cost، increasing productivity investment and employment، not needing mortgage، risk diversification. Proper implementation of Musharakah contract and releasing from afore-mentioned
challenges require some solutions such as: Diminishing Musharakah (gradual transferring of bank’s share to the applicant)، insurance contracts، considering some special accounts for probable losses، risk diversification of the bank (in order to encounter economic shocks and recession period)
ملخص الجهاز:
برای اجرای صحیح قرارداد مشارکت و نیز برطرف کردن چالشهای مذکور راهکارهایی ارائه شده است که عبارتاند از:مشارکت کاهشیابنده(فروش تدریجی سهم بانک به متقاضی)؛قراردادهای تشویقی(تحریک متقاضی به تلاش بیشتر و ارائهء گزارش صحیح سود و زیان)؛بیمهء قراردادها؛در نظر گرفتن حساب ویژه برای زیانهای احتمالی؛ توزیع ریسک تسهیلات پرداختی و کاهش سهم سود بانک(برای مقابله با شوکهای اقتصادی و دوران رکود).
سود تسهیلات اعطایی و نحوهء محاسبهء آن(به ویژه در مورد قرارداد مشارکت) در نظام بانکی جمهوری اسلامی ایران،سود مورد انتظاری که توسط شورای پول و اعتبار اعلام میشود،بر مبنای بخشهای مختلف اقتصادی است؛یعنی سود تسهیلات در بخشهای کشاورزی،صنعت و معدن،بازرگانی و خدمات،مسکن و ساختمان و صادرات متفاوت خواهد بود؛و این عمل با هدف هدایت منابع مالی نظام بانکی به سمت بخشهای اقتصادی مورد نیاز جامعه است؛یعنی بخشهایی که از نظر اقتصادی برای کشور دارای اولویت است و سود تسهیلات کمتری دریافت میشود.
هنگامیکه بانک با متقاضیان تسهیلات از طریق قرارداد مشارکت روبهرو میشود، از آنجایی که خود به عنوان یکی از شرکاء در فعالیت اقتصادی حضور و نظارت دارد،در پذیرش طرحهای متقاضیان دقت لازم را انجام شده و طرحهایی را برای تأمین مالی خواهد پذیرفت که دارای بازدهی احتمالی بیشتری باشند.
البته باید متذکر شد که سپردهگذاران در بانک توسعهء اسلامی،کشورهای اسلامی عضو میباشند و در تخصیص منابع و حمایت مالی از طرحهای عمرانی کشورهای عضو از روشهای متعددی استفاده میکنند که یکی از آنها مشارکت است؛بدین طریق که بانک بخشی از سرمایه مورد نیاز فعالیتهای اقتصادی سودآور را با قرارداد شرکت تأمین میکند و در سود حاصل با آنان شریک میشود.