ملخص الجهاز:
"صفحات زیر چکیدهء مطالبی است از وضع و چگونگی قفقاز، که هدف اصلی آن آشنا نمودن خواننده با شرایط این سرزمین،مردم قفقاز و مسائلی که آنها هنگام استیلای روسها با آن مواجه شدهاند میباشد.
لیکن این الفت بین کوهستان و سکنهء آن زمانی به ضرر آنها نیز تمام شده است.
نقشهء روسها برای تصرف کلی قفقاز واضح بود:ایجاد اتحاد بین قبایل گرجی و تقویت آنها در مقابل ایران و عثمانی،در غرب نیز سرکوبی چرکسهایی که انتظار کمک از ترکیهء و عثمانی را نیز داشتند،و در شرق سرکوبی قبایل«داغستان»و«چچنستان».
به عقیدهء او«هونها»در قرون چهارم و ششم میلادی ساکن مناطق شمالی قفقاز بودند که توسط قبایل«بلغار»،«سبیر» (sabir) ،«آوار»و«خزر»از آنجا رانده شدند و قبایل مذکور این منطقه را اشغال کردند.
وجود قزاقها برای کلنیهای روسی که در غیاب آنها به این منطقه آمده،و ساکن شده بودند،خطری بزرگ محسوب میشد.
ولی هنگام شکایت خان و یا سلطانی از قزاقها،به دلیل آنکه قزاقها سرکش و قابل مهار نیستند،از قبول مسئولیت سرباز میزدند،و به این ترتیب بعد از گذشت زمانی،قزاقها زیر حمایت و حاکمیت دولت مرکزی روسیه قرار گرفتند.
برای شناخت بیشتر این خط،خطی که در مقابل قفقاز به صورت شمالی-شرقی کشیده شده بود،و برای جنگ با شیخ شامل مورد استفاده قرار میگرفت،لازم است نکاتی دیگر را کاملتر توضیح داد.
در وقایع که تاکنون مشاهده شد،پیشروی روسها به طرف قفقاز را میتوان به یورشهای تجاوزگرانهء قزاقها،و آزمندی«پطر کبیر»و اخلاقش به این سرزمینها نسبت داده،لیکن عبور روسها از کوهستان و پیشروی آنها به سوی مناطق جنوبی دلایلی دیگر نیز دارد.
قبایل کوهستان نیز سبب خطراتی بودند که هیچ کشوری حاضر به قبول آن نمیشد،به همین خاطر رام کردن آنها امری اجتنابناپذیر برای روسها بود."