خلاصة:
تبیین حوزهء معنایی واژگاه تککاربرد،در قرآن کریم امری است که در گروه شناخت معنای دقیق واژه است.در معناشناسی واژگان تککاربرد،نخست،ریشهشناسی واژهء مورد نظر و سپس، تبیین روابط مفهومی این واژه با دیگر واژگان مرتبط و در نهایت تبیین جایگاه واژهء مورد نظر در مفاهیم مرتبط با آن،ارزیابی میگردد. در این نوشتار،به ریشهشناسی،تطور معنایی،روابط مفهومی و در نهایت به معناشناسی واژهء «امشاج»در قرآن کریم پرداخته شده است.
ملخص الجهاز:
"(استانیلد،ویلیام،4831،ص 29؛ایرمر،ژولیت،6831،ص 57) در شعری که ابن عباس در پاسخ به پرسش نافع بن ازرق از واژهء امشاج داده است، مشیج بهمعنای آمیختن آب مرد به آب زن است؛چون در رحم جای میگیرد: کأن الریش و الفوقین منه خلال النصل خالطه مشیج1 (شنقیطی،7141، ج 2،ص 033) ظاهرا در عصر نزدیک به نزول قرآن نیز این واژه همچنان بهمعنای آمیخته بکار میرفته است،با این تفاوت که این واژه در همان شکل أمشاج دیده میشود،ولی باز این واژه در ارتباط با نطفه نیست؛مانند این شعر که«ابن بری»برای ابی وجزة سروده است: قد شقها خلق منه،و قد فقلت علی ملاح،کلون المشق،أمشاج2 (ابن منظور،5041،ج 01،ص 543) اما آنچه در حوزهء معنایی واژهء امشاج و اصل پیدایش انسان پیش از نزول قرآن، قابل بررسی است،آن است که پیش از نزول قرآن،نظریههای گوناگون دربارهء اصل پیدایش انسان مطرح بوده است که برخی از آنها بررسی میگردد: الف-نظریهء ارسوط:وی باور داشت جنین از خون قاعدگی پدید میآید.
(ابن فارس،4041،ج 1،ص 292)به نظر میرسد،در این آیه معنای نخست،مد نظر باشد؛به این معنا که ما انسان را از نطفه (أمشاج)و از میان هزاران نوع احتمال،بهصورتی که خود اندازهگیری نمودیم خلق کردیم،تفاوت این دیدگاه تفسیری با تفاسیر گذشته در این است که تفاسیر گذشته، آن را«جعلناه سمیعا بصیرا لنبتلیه»در نظر گرفتند در حالی که در مفهوم دچار ابهام و نیازمند تقدیم و تأخیر بود،(فراء،بیتا،ج 3،ص 412)ولی در این تفسیر(نبتلیه)، جمله حالیه و حال برای(أمشاج)است و در تفسیری که صرفا مفهوم نطفه آمیختگی، نطفهء زن و مفرد از واژهء(أمشاج)فهمیده میشد،(نبتلیه)بهمعنای طی حالات جنینی یکی پس از دیگری بود،در حالی که این عبارت،حال برای(نطفة امشاج)بود نه همه مراحل جنینی،در اینجا(نبتلیه)به همین مرحله از آفرینش یعنی،تعیین خصوصیات انسان از میان احتمالات مختلف مرتبط میگردد."