خلاصة:
در این مقاله،ابتدا با مطالعه پیشینه عناصر اصلی باغ اسلامی مانند درخت،آب و...در تمدنهای گذشته به حکمت این عناصر پرداخته میشود.پس از آن با مطالعه بر دیدگاه حکمت اسلامی در مورد عناصر مذکور در قرآن و نمونههای باغ اسلامی،به مفهوم حکمی بهشت نزدیک شده،سپس با جستجو در متن قرآن و توجه ویژه به سوره الرحمن،تفاسیر مربوط به این سوره مطالعه قرار میشود.میتوان دریافت که حکمت عناصر باغ مانند نور و سایه،درخت و گیاهان،آب،غرفه،قصور و مانند آن را در نظمبندی محکمی که براساس هندسه قدسی،علم الهی و محیطی که با اشارات و ذکر خود،انسان را به سعادت رهنمون سازد دانست.
ملخص الجهاز:
"اصل بیهوده و عبث نبودن در قرآن بارها تأکید شده و تذکر میدهد که جهان بر اصلی هدفمند قرار داده شده؛لذا انسان به عنوان خلیفه الله در طراحی و دخالت خود در طبیعت میباید از کم بهره بودن آنچه میآفریند،دوری جوید؛ازاینرو در باغ اسلامی طبیعت حیاتبخش(آب،باد،خاک)و طبیعت زنده(درخت،گل،سبزه)بر منظرسازی سنگی و مانند آن، که در کشورهای شرق دور رواج دارد،برتری دارد.
اگر آنگونه که چرخش آب را کنار درختان آن مانند دنیا بدانیم که از کنار درخت عبور میکند و آن را برای قصرها و کاخ و کوشکهای بهشتی نیز تعمیم دهیم،میتوان به نتیجه مشابهی رسید و آن گردش آب حول کوشکهاست؛اما اگر درخت و قصر را به موازات هم نبینیم،جمله گذر آب از زیر قصر را میتوان به این معنا یافت که آب به وسیله منافذی از قصر عبور میکند که آنجا یا در حوضهایی میچرخد و خارج میشود یا تنها با عبوری ساده از کوشک راه خود را به باقی باغ میگشاید.
در این میان سوره الرحمن متنی است که در آن توصیفات دقیق و محکمی درباره چگونگی این باغ وجود داشته،صورت و معنای بهشت را مورد اشاره قرار میدهد؛لذا با توجه به مطالب گذشته میتوان چنین نتیجهگیری نمود:همانگونه که در متون اسلامی مانند قران و کلام بزرگان در تفسیر آن درمییابیم،طرحبندی،انتظام فضائی،نوع عناصر منظر و چگونگی ارتباط آنها باهم در چهارچوبی معنایی و کالبدی هم زمان تصویر گشته است؛به این معنا که تمام عناصر هم دارای معنا و هم صورتی هستند که این معنا که تمام عناصر هم دارای معنا و هم صورتی هستند که این دو در تناظر باهم باغ را به محیطی سرشار از علم الهی و حکمت ازلی تبدیل کرده که میتواند وسیله سعادت بشری را فراهم آورد."