خلاصة:
سعادت دنیا و آخرت انسان در گروه تزکیه نفس میباشد که در اصطلاح از آن به «تربیت اخلاقی»، یاد میشود. در این مسئله، یافتن روشها و تنظیم آنها امری ضروری است. در این مقاله، سعی شده است الگویی برای روشهای تربیت اخلاقی ارائه شود. روشها بر اساس حقیقت شکلگیری عمل، و همراه با نظم منطقی و عملیاتی و با در نظر گرفتن درجات مختلف مردم و توان آنها تنظیم میشوند. و با توجه به اینکه عمل اختیاری بر سه امر بینش، گرایش و قدرت تصمیمگیری و عمل مبتنی میباشد، روشها از این جهت به سه دسته تقسیم میشوند. از یک سو، عوامل مؤثر در تربیت اخلاقی به عوامل زمینهساز، ایجابی و رفع موانع تقسیم میشوند. و در نتیجه، از این جهت هم روشها به سه دسته دیگر تقسیم میشوند و همچنین با توجه درجات مختلف مردم حداقل سه درجه در نظر گرفته شده و روشها از این جهت نیز به سه دسته دیگر تقسیم خواهند شد. از مجموعه این مقدمات و حاصل ضرب دستهبندیهای یاد شده، الگوئی با بیست و نه دسته از روشها به دست میآید. ویژگیهای این الگو دارد، عبارتند از: عمومیت، نظم منطقی، تأکید بر بعد شناخت، و تشکیکی و طولی بودن روشها.
ملخص الجهاز:
"قرآن مجید برای اینکه ما را به اهمیت و ضرورت آن آگاه کند، با یازده سوگند بدیع، تأکید کرده است که انسان رستگار کسی است که خود را تزکیه کند: (شمس: 9-1) دستهبندی و تنظیم روشهای تربیت اخلاقی به شکلی که دارای ترتیب منطقی و منظم و عملیاتی باشد، مهمترین هدف این مقاله میباشد.
البته ممکن است اشکال شود که مسلک اول، که مبنای آن عقل اجتماعی و هدف آن هم فضایل مورد پسند جامعه است، با اولین درجه از تربیت اخلاقی قرآن یکی نیست.
140 نتیجه اینکه در ارائة الگویی برای روشهای تربیت اخلاقی، باید درجات و مراتب مختلف مردم و استعداد و زمینههای عمل به دستورات مورد توجه قرار گیرد؛ یعنی روش و دستوری یکسان را برای همه تجویز نکنیم.
این درجات مختلف، با عنوان مسلک اول، دوم و سوم، که علامة طباطبایی( در المیزان آوردهاند، طرح شده است؛ 152 یعنی در ابتدا با توجه به آثار دنیوی و آراء محموده، که مورد پسند مردم و جامعه است، تربیت اخلاقی شروع میشود، البته انگیزههای دنیوی و آرای محموده در تربیت اخلاقی قرآن، ملاک ارزش واقعی نیست، بلکه ملاک خوبی و بدی آنها به واسطه تأثیری است که در سعادت و شقاوت حقیقی انسان، که همان قرب به خداوند است، دارد."