خلاصة:
به نظر میرسد اگر موجبیتگرایی درست باشد، یعنی اگر هر رخدادی معلول رخدادهای پیشین خود باشد، آنچه یک عامل انسانی انجام میدهد، معلول رخدادهایی است که بسیاری از آنها، پیش از تولد عامل رخ دادهاند؛ به این ترتیب هیچ عاملی در آنچه انجام میدهد، مسئولیت اخلاقی ندارد. از سوی دیگر، اگر ناموجبیتگرایی درست باشد، یعنی برخی از رخدادها تصادفا رخ دهند، باز هم مسئولیتی متوجه هیچ عاملی نیست. رودریک چیزهلم با معرفی مفهوم علیت عاملی سعی دارد راه استدلال دوشاخهای بالا را سد کند. مطابق نظریة او، هر رخداد ارادی محصول زنجیرهای از رخدادهاست که در نهایت، عامل آن رخداد ایجاد کرده است و خود این عامل معلول چیز دیگری نیست. در این مقاله، پس از بیان نظریة چیزهلم و پاسخ او به برخی منتقدان، ایرادهایی به نظریة او وارد میشود که کفایت این نظریه را به شدت به چالش میکشند.
ملخص الجهاز:
"فصلنامۀ علمی-پژوهشی روششناسی علوم انسانی س 15،ش 60،پاییز 1388 صفحات 61-74 Methodology of Social Sciences and Humanities Journal Vol. 15,No. 60,Autumn 2009 علیت عاملی و مشکلات آن1 دکتر مهدی نسرین* چکیده به نظر میرسد اگر موجبیتگرایی درست باشد،یعنی اگر هر رخدادی معلول رخدادهای پیشین خود باشد،آنچه یک عامل انسانی انجام میدهد،معلول رخدادهایی است که بسیاری از آنها،پیش از تولد عامل رخ دادهاند؛به این ترتیب هیچ عاملی در آنچه انجام میدهد، مسئولیت اخلاقی ندارد.
کمی تأمل نشان میدهد توسل به حالات ذهنی(سیامک)هم مشکل تضاد بین موجبیتگرایی و مسئولیت اخلاقی را حل نمیکند و تنها مسئله را یک گام به عقب میبرد:اکنون سؤال این است که چه چیز علت این حالات ذهنی بوده است؟بنابر موجبیتگرایی،این حالات نیز معلول(محتوم)اتفاقات گذشتهاند و درنتیجه سیامک نمیتوانست وضعیت ذهنیای جز آنچه او را به شلیک گلوله به سمت کامبیز رساند، داشته باشد؛پس بههرحال او نمیتوانست کاری انجام دهد،جز آنچه کرده است.
اگر علیت عاملی محصول رخدادهای دیگر نیست،معلول حالات التفاتی(نظیر خواستها و باورهای عامل)هم نیست؛به این ترتیب روشن نیست نقش دلایلی فرد در انجام یک عمل عقلانی چیست؟چرا باید عملی را عقلانی دانست،وقتی دلایل فرد نقش علی در ایفای آن ندارند؟به این ترتیب،نظریههای مبتنی بر علیت عاملی،به شکلی که چیزهلم آن را مطرح میکند،در به دست دادن شرح باکفایتی از روابط بین عامل،دلایل وی برای انجام عمل،و عمل وی شکست میخورند و بنابراین،در به دست دادن شرح باکفایتی از عمل معقول ارادی شکست میخورند(کلارک،1993،ص 191)."