خلاصة:
در چند دههء اخیر پیشرفت سریع دانش و تکنولوژی بدون توجه به جنبههای زیست محیطی آن در زندگی عادی انسان موانع بسیاری را به وجود آورده است و جامعه انسانی دریافته است که برای دستیابی به توسعه پایدار،تنگناهای محیط زیست باید مورد توجه قرار گیرد.در غیر این صورت توسعه اقتصادی باعث تخریب محیط زیست خواهد گردید.با این واقعیت،توسعه صحیح فعالیت انسانی نیازمند آن است که محدودیتهای منابع و تنگناهای محیط زیست طی فرایند برنامهریزی مد نظر قرار گیرد.
طبق دیدگاه فوق،یکی از اقدامات مناسب برای ملحوظ کردن تنگناهای محیط زیست در فرایند برنامهریزی،تعیین آسیبپذیری اکولوژیکی اکو سیستمهاست،این کار با هدف هدایت اجرای پروژههای عمرانی در آن دسته از اکو سیستمهایی صورت میگیرد که آسیبپذیری کمتری دارند تا بدین طریق شدت توسعه در یک منطقه، پایینتر از حد ظرفیت برد حفظ گردد.در این زمینه،یک روش شناختی برای تعیین آسیبپذیری اکو سیستمها با استفاده از تجزیه و تحلیل سیستمی ارائه میگردد.
طبق روش شناختی پیشن نهادی،نخست یک نمودار سیستمی با عوامل اکولوژیکی مورد نظر شامل:شیب،جهت جغرافیایی،ارتفاع از سطح دریا،خاک،پوشش گیاهی همدما و همباران طراحی میگردد.نمودار طراحی شده،با روش ماتریس آثار متقابل تحلیل میگردد تا درجه اهمیت هر یک از عوامل به طور عینی محاسبه شود.سپس از هر یک از عوامل اکولوژیکی مورد نظر نقشهسازی صورت میگیرد و با استفاده از روش شبکه دادههای مکانی استخراج میشود.در نهایت طبق رابطه شاخص کیفیت محیط زیست،شاخصی برای تعیین آسیبپذیری اکولوژیکی محاسبه میگردد و نتیجه کار به صورت یک نقشه به نام نقشه آسیبپذیری اکولوژیکی ارائه میشود. (*)-کارشناس ارشد برنامهریزی محیط زیست وزارت نیرو.
ملخص الجهاز:
"این نمودار سیستم ادراکی محیط زیست با استفاده از روش ماتریس آثار متقابل(جباریان 1375) تجزیه و تحلیل میشود تا بدین طریق درجهء اهمیت هر یک از عوامل اکولوژیکی تعیین گردد.
برای تحلیل سیستم ادراکی محیط زیست(نمودار شماره 1)از روش ماتریس آثار متقابل(جباریان 1375)استفاده شده است.
بر اساس این روش نخست یک ماتریس از عوامل اکولوژیکی مورد نظر تهیه میگردد،به طوری که بر اساس نمودار سیستم ادراکی محیط زیست و منطقی بودن یا نبودن در محلهایی که دو عامل اکولوژیکی با هم رابطه دارند عدد یک و در غیر این صورت عدد صفر درج میگردد.
بر اساس نمودار شماره 2 هر چه مقدار عامل اکولوژیکی به مقادیر a و b نزدیک شود میزان آسیبپذیری اکولوژیکی اکو سیستم مورد نظر افزایش مییابد.
جدول شماره 6-طبقهبندی و کدگذاری عوامل اقلیمی برای برآورد آسیبپذیر اکولوژیکی(تصویرتصویر) (1)بر اساس اطلاعات مندرج در جدول شماره 1-در مورد طبقهبندی ارتفاعی و معادله گرادیان بارندگی در حوزهی آبخیز سد امیر کبیر (P--88/6+0/274z) تعیین گردید(جباریان 1375).
جدول شماره 7-طبقهبندی و کدگذاری عامل پوشش گیاهی برای(تصویرتصویر) بر اساس اطلاعات مندرج در جدولهای 4،5،6 و 7 و نیز روش ماتریس آثار متقابل میتوان درجهی اهمیت عوامل اکولوژیکی را به صورت زیر دسته بندی نمود: جدول شماره 8-درجهء اهمیت عوامل اکولوژیکی گوناگون (تصویرتصویر)شکل شماره 1-فرایند تعیین آسیبپذیری اکولوژیکی را نشان میدهد.
بر اساس این روش شناختی،پس از نقشهسازی عوامل اکولوژیکی مورد نظر باید بر اساس روش ماتریس آثار متقابل درجهء اهمیت آن عوامل را تعیین و اطلاعات مندرج در نقشههای تهیه شده را با استفاده از روش شبکه استراج نمود."